گونهها و ارقام مرکبات
پرتقال Citrus sinensis(L.) Osbeck
پرتقال بعد از سیب دومین میوهای است که در جهان مورد مصرف عموم مردم است. این گیاه بومی شمال شرقی هند و نواحی مرکزی چین است. شکل عمومی درختان پرتقال بزرگ و عمودی با شاخههای افقی است. میزان مقاومت به سرمای پرتقال نسبت به گونههای دیگر متوسط بوده و با داشتن تنوع ارقام، در مناطق زیادی از دنیا پراکنده شده است.
ارقام پرتقال برحسب مشخصات ظاهری، ترکیبات شیمیایی به چهار دستهی پرتقالهای گرد (or Common Round Oranges)، پرتقالهای نافدار(Navel Oranges)، پرتقالهای رنگدانهدار قرمز (خونی رنگ به دلیل تجمع آنتوسیانین) (Pigmented (Blood) Oranges) و پرتقالهای غیراسیدی (Acidless Oranges) تقسیم میشوند. از بین چهار گروه نامبرده، پرتقالهای گرد اهمیت تجارتی بیشتری دارند و سطح کشت قابل ملاحظهای را در جهان به خود اختصاص دادهاند. پرتقالهای نافدار در مرتبه دوم اهمیت قرار دارند. در حالی که پرتقالهای خونی فقط در شرایط آب و هوایی مدیترانهای کشت میشوند.
ارقام پرتقال برحسب زمان رسیدن نیز به سه گروه زودرس، میانرس و دیررس تقسیم میشوند. در مناطق نیمهگرمسیری ارقام زودرس بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند و دوره رسیدن آنها بین 9-6 ماه بوده در حالیکه دوره رسیدن ارقام میان رس 12-9 ماه و ارقام دیررس بیش از 12 ماه بعد از شکوفا شدن گلها است. همچنین ارقام پرتقال برحسب تعداد بذر نیز به ارقام بیبذر تجاری (8-0 بذر)، متوسطبذر (15-9 بذر) و پربذر (15<) دستهبندی شده است. برخی از ارقام مهم زودرس، میان رس و دیررس با تکیه بر ارقام کشت شده در ایران در زیر معرفی میگردد.
پرتقالهای گرد
1- پرتقال هاملین (Hamline): زودرسترین پرتقال شمال است که به آب و مواد غذایی کافی نیاز دارد. چنانچه مواد غذایی کافی دریافت نکند میوه، ریز میشود. میوهی پوست نازک داشته و خاصیت انباری خوبی دارد. میوهها متوسط تا ریز و به شکل کروی تا اندکی پخ هستند. غالباً رقمی بیبذر و حداکثر 6 عدد بذر در هر میوه تولید میشود. در زمان بلوغ و رسیدن بخوبی رنگ گرفته و پوست نازک است. گوشت میوه آبدار، شیرین و دارای بافتی ترد است. میزان عملکرد هاملین نسبت به سایر ارقام پرتقال بسیار بالا بوده و حدود 100 تن در هکتار میرسد. به همین دلیل کشت آن در فلوریدا و سائوپائولو برزیل توسعه یافته است. از نظر خصوصیات رشدی تمایل به رشد عمودی داشته و تا حدودی مقاومت به سرما است. دوره رشد میوه حدود شش ماه است بنابراین به ندرت میوه با یخبندان مواجه میشود. این رقم از گروه میوههای گرد بوده و دارای پوست نازک و نرم با کیفیت خوب همانند سایر پرتقالهای زودرس است. در مناطقی که متوسط درجه حرارت سالانه بالا باشد رشد خوبی دارد.
2- پرتقال والنسیا (Valencia): پرتقال والنسیا از ارقام پرمحصول، دیررس و همه سالآور است. در شمال ایران به دلیل سرمای زمستان و مواجه شدن میوههای نارس با دمای زیر صفر، امکان بهرهبرداری مطلوب را ندارد. ولی در جنوب به خصوص در ناحیه جیرفت عملکرد رضایت بخشی داشته است. روی درختان رقم والنسیا به ویژه در ماههای اسفند تا خرداد، دو محصول وجود دارد، که هم محصول سال قبل و هم میوه تازه تشکیل شده فصل جاری است. پرتقال والنسیا طی دوران زمستان با تقلیل دمای هوا به رنگ زرد گرایش مییابد و مجدداً در خرداد از زردی به سبزی میگراید. میوههای سبز رنگ والنسیا با اتیلن (200-20 میکرولیتر در لیتر) ظرف مدت 64-24 ساعت به رنگ زرد برمیگردد. میوههای این رقم خاصیت نگهداری بسیار خوبی هم روی درخت و هم در انبار دارند. والنسیا بیش از همه در معرض پدیده گرتنوله شدن قرار میگیرد. در این حالت کیسههای وزیکول بزرگ و سخت شده و رنگ آن سفید و کیفیت میوه کاهش مییابد که به دلیل زیاد باقی ماندن میوه روی درخت میباشد. از دیگر ارقام گروه پرتقالهای والنسیا میتوان به دلتا، میدنایت، کمبل، اولیندا و فراست اشاره نمود. اندازه میوه والنسیا متوسط، گرد تخممرغی، بدون بذر یا کم بذر (6-5 بذر)، نسبتاً پوست کلفت و سطحی صاف دارند. درختان والنسیا دارای تاجی قوی، عمودی، بزرگ و میزان محصول آن از 40 تا 60 تن در هکتار متغیر است (دارای سالآوری است). این پرتقال به دلیل داشتن آب فراوان، بوی مطبوع و اسید کم، مورد علاقه بسیاری از ایرانیان است.
3- پرتقال لبنانی (شاموتی (shamouti)یا یافا (Jaffa)): موطن رقم پرتقال یافا کشور فلسطین است و در سال 1844 در اثر جهش جوانهای پرتقال بلادی به دست آمده است. برخی پژوهشگران پرتقال یافا و شاموتی را دو رقم جدا دانسته و معتقدند برگهای پرتقال شاموتی از حیث ظاهری با یافا متفاوت است و درختان آن تمایل به رشد عمودی دارند. میوهها به اندازه متوسط در اواسط فصل رسیده و حاوی 10- 6 عدد بذر هستند فقط در شمال ایران کشت شد. کیفیت میوه تولیدی در ایران به خوبی فلسطین، لبنان، مصر و مراکش نیست. از آنجائیکه در شمال ایران نور و دمای کافی تأمین نمیگردد بنابراین میوه این گیاه دارای پوست کلفت، گوشت خیلی کوچک و بسیار خوش عطر و طعم است. رقم یافا خاصیت سالآوری داشته و دو نوع درشت پوست کلفت و همچنین کوچک و تخم مرغی در شمال ایران وجود دارد.
4- پرتقال پارسون بران (Parson Brown): پرتقال پارسون بران جزء گروه پرتقالهای گرد است که در سال 1347 وارد ایران شده است. این رقم جزو پرتقالهای زودرس بوده و میوه آن درشت، بسیار پرآب، پرمحصول و همه سال آور است. میوه حاوی 12- 10 بذر و دارای پوست نازک و درخشنده است که رنگ سبز خود را به آهستگی از دست میدهد. شباهت زیادی بین این ارقام و ارقام محلی شهسواری و دزفولی وجود دارد.
5- پرتقال سالوستیانا(Salustiana): میزان سازگاری آن در شمال و جنوب ایران مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج حاصل نشان داد که قابلیت کشت در هر دو مکان را دارد. متاسفانه درختان مادری آن در ایران مشکوک به بیماری مایکوپلاسمایی استاببورن هستند. رقمی پرمحصول، زودرس و بسیار پرآب است. در موطن خود بیبذر ولی در شمال به دلیل وجود گردهافشانهای قوی بین 6-2 بذر در آنها دیده میشود. این رقم از جهش شاخه پرتقال والنسیا به وجود آمده است و در مقایسه با پرتقال محلی ایران پوست نازکتر است.
6- پرتقال مارس(Marss): اندازه میوه مارس متوسط تا درشت، گرد تا کمی پخ است. میوههای نسبتاً پربذری داشته که تعداد بذر در آن بستگی به رقم گردهدهنده دارد. در شرایط مطلوب میوهها بخوبی رنگ میگیرند. ضخامت پوست میوه در حد متوسط تا ضخیم است. گوشت میوه بخوبی رنگ گرفته، پرآب، فاقد اسید و با طعم شیرین است. درختان این رقم از لحاظ قدرت رشد در حد متوسط و پربار هستند که تمایل بارزی به تولید محصول در خوشه از خود نشان میدهند.
پرتقالهای نافدار
1- پرتقال واشنگتن ناول (Washington Navel): پرتقال واشنگتن ناول در اوایل زمستان رسیده و خوش خوراکی آن قابلیت بازارپسندی آن را افزایش داده است. منشا این رقم، پرتقال باهیا (Bahia) بوده که در دهه 1860 در برزیل از یک شاخه انتخاب شده ازدیاد یافت. پرتقال واشنگتن ناول دارای میوه درشتی بوده و وزن میوه آن به حدود 200 تا 500 گرم رسیده و دارای پوست کلفتی است. رقمی اساساً زودرس بوده و پایه ترویرسیترنج به عنوان بهترین پایه برای آن پیشنهاد شده است. ارقام معروف و مهمی از آن مثل فراست ناول (Frost Navel)، پارنت ناول (Parent Navel) و تامسون ناول (Thamson Navel)در شمال کشور کشت میشوند. این ارقام زودرس بوده و نسبت به سرمای سالهای 1342 و 1350 مقاومت نشان دادهاند.
تامسون در شمال به پرتقال فلسطینی معروف است و از جهش شاخهای رقم واشنگتنناول به دست آمده است. درختان آنها پاکوتاه، بسیار پرمحصول و میوه از خاصیت انبارمانی بالایی برخوردارند. میوه دارای بافت لطیف با آب متوسط، پوست میوه صافتر از واشنگتن ناول با ضخامت متوسط و دارای ناف کوچک هستند. میوهها از لحاظ ماندگاری روی درخت وضعیت ضعیفی داشته و به سرعت دچار کاهش کیفیت خواهند شد. تامسون جزء ارقام خیلی زودرس محسوب شده و نسبتاً مقاوم به سرما و گرما است. درختان نوسلار ارقام فوق در شمال ایران وجود دارد.
پرتقالهای خونی (Blood orange)
پرتقالهای خونی دارای رنگدانههای صورتی و قرمز آنتوسیانین هستند. منشأ مدیترانهای داشته و در کشورهایی چون ایتالیا، اسپانیا، مراکش، الجزایر، تونس پرورش مییابد. در مناطق مدیترانهای که دارای روزهای گرم و شبهای سرد هستند، میوهها تولید رنگ قرمز تیره میکنند که گاهی حتی در پوست نیز این حالت رخ میدهد. در نواحی گرمسیري و نیمهگرمسیري که دارای شبهای با دمای بالا هستند این رنگیزهها به خوبی شکل نمیگیرند. در مناطق مرطوب رنگدانهها در گوشت کمتر توسعه یافته ولی در مناطق نیمهگرمسیری و خشک رنگدانههای بیشتری سنتز شده و بهتر ظاهر میشوند. در شرایط خنک رنگ پوست میوه قرمزتر میشود و برای رنگ گرفتن کامل به مدت نسبتا طولانی به دمای پائین نیاز دارد. مقدار توسعه رنگ به رقم و تا حدودی به نوع پایه مورد استفاده نیز بستگی دارد. رنگدانههای آنتوسیانین در گوشت، آب و پوست میوه و همزمان با رشد میوه گسترش مییابد. وجود این رنگدانهها همراه با طعم و مزه مطبوع و نیز ذائقه پسندی بالای آن باعث شده که مورد توجه مردم خیلی از کشورها واقع شود. شرایط مورد نیاز برای گسترش رنگدانهها در پوست و گوشت یکسان نیست اما به نظر میرسد میزان معینی دما برای رنگگیری مناسب آن نیاز است. تنوع ارقام خونی زیاد بوده و از بین آنها چهار رقم معروف زیر معرفی میشوند.
1- پرتقال مورو (Moro): این رقم دارای میوه متوسط، نسبتاً گرد، پوست نازک و آبدار است. میوه در زمان رسیدن دارای گوشت آلبالویی رنگ و 2-1 بذر یا بدون بذر است. عملکرد آن بالا بوده و از ارقام زودرس محسوب میشود. سطح پوست ناصاف و در هنگام رسیدگی کامل به رنگ پرتقالی همراه با لکههای سرخ و صورتی کمرنگ یا رگههای قرمز است. میوهها قابلیت نگهداری خوبی هم روی درخت و هم در مراحل پس از برداشت و حمل و نقل دارند. نگهداری طولانی مدت میوه در انبار باعث کاهش طعم میوه خواهد شد. درختان مورو دارای اندازه و رشد متوسط و تاج گسترده و کروی هستند. یکی از ویژگیهای میوه مورو تولید زود هنگام و فراوان رنگدانه در گوشت میوه و فقدان یا ناچیز بودن رنگدانه در پوست میوه است.
2- پرتقال گراسسانگوئی (Gross Sanguine): این رقم در مقایسه با رقم مورو دارای میوههای کشیدهتر، پوست کلفتتر و حاوی لکههای خونی در پوست است. به دلیل رنگگیری کمتر، گوشت میوه از ارزش تجارتی کمتری برخوردار است. این پرتقال جزو ارقام میانرس محسوب شده و پوست میوه در زمان رسیدن سرخفام میشود.
3- پرتقال سانگونلا (Sanguinella): پرتقال سانگونلا رقمی است از گروه خونی اسپانیا، با میوههای کوچک و گرد، بسیار پرمحصول، همه سالآور و رنگ گوشت آن کاملاً سرخ میشود. خاصیت انباری این رقم بهتر از دو رقم دیگر و در حد خوبی قرار دارد. اغلب درختان خونی منطقه شمال کشور از این رقم هستند. اندازه درختان رقم سانگونلا کوچک تا متوسط، رنگ برگها سبز روشن، میوههای آن دارای پوست نازک و بدون بذر و هم زمان با رقم سانگوئین میرسد.
- قبلی
- بعدی >>