4- پرتقال تاراکو (Tarocco): میوههای رقم تاراکو از حیث درشتی در حد پرتقال مورو است. پوست آن موقع رسیدن قرمز رنگ شده و دارای گوشت سفت کاملاً قرمز، پرآب، بدون بذر یا دارای 2-1 بذر و میانرس است.
پرتقالهای غیر اسیدی
پرتقالهای غیراسیدی یا اصطلاحاً شکری گروه کوچکی را تشکیل داده و شامل ارقام مختلف از سایر گروهها نیز هست. به دلیل اسیدیته پایین، میوه دارای طعم و مزه شیرین هست. این نوع پرتقالها بیشتر در بازارهای محلی عرضه شده و به فروش میرسند. وضعیت دقیق ارقام پرتقال با محتوای قندی کم و یا زیاد مشخص نیست. رقم Lima از مهمترین ارقام غیراسیدی است که در برزیل کشت میشود. این رقم دارای میوههای کوچک، نسبتاً کم بذر، ضخامت پوست متوسط و به رنگ نارنجی روشن، گوشت میوه زرد روشن، ترد، آبکی و خیلی زودرس است. درختان قوی و بزرگ با برگهای متراکم و عملکرد بالاست.
گریپ فروت (Citrus paradisi)
گریپ فروت دورگ حاصل از تلاقی شادک (Shaddock) (C. maximaBurm.) یا پوملو (Pummelo) با پرتقال بوده است. اینگونه برخلاف پوملو که فقط جنین حاصل از زیگوت تولید مینماید، دارای توانایی تولید بذور چندجنینی (نوسلار و حاصل از زیگوت) است. میوه گریپفروت در مناطق مرطوب گرمسیري و نیمهگرمسیري از کیفیت خوبی برخوردار است در حالیکه میوه گریپفروتهای تولید شده در مناطق مدیترانهای دارای آب میوه با اسیدیته بالا، پوست کلفت و کمآب است. درختان گریپفروت دارای رشد زیاد و حجم شاخساره بالایی هستند و با داشتن اسکلت قوی، خوشههای سنگین میوه را به خوبی تحمل میکنند. همچنین شکل برگها یکنواختتر و بزرگتر از برگهای پرتقال، نارنگی، لیمو یا لایم بوده و از فیلوتاکسی 5/2 (پرتقال دارای فیلوتاکسی 8/3 است) تبعیت مینمایند. گلهای خوشهای این گونه از نوع کامل بوده و از لحاظ ساختمانی مشابه سایر گونههای مرکبات هستند. قطر میوه بسته به رقم، پایه و شرایط رشد درختان بین 14-8 سانتیمتر است. در نیمکره شمالی میوهها از اواخر مهرماه تا تیرماه برداشت میشوند. چنانچه میوهها دیر برداشت شوند، بذرها در داخل میوه جوانهزده که این پدیده (زندهزاییياVivipary) موجب کاهش بازارپسندی میوه میشود. در گونه گریپفروت ارقام مختلفی از بذردار تا بیبذر وجود دارد. در ایران میوههای تولید شده در منطقه جیرفت از بهترین کیفیت برخوردارند. با آنکه در دنیا میوه آن بسیار مورد توجه است لیکن در ایران به دلیل تلخی غشاء آبدانها، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مصرف محلول آرسنیندپلوم به میزان یک در هزار و در مرحله فندقه میوه، تلخی آن را کاهش میدهد. در ذیل به مهمترین ارقام گریپ فروت کشت شده در مناطق مرکباتخیز ایران اشاره میشود.
1- گریپ فروتهای گوشت سفید
الف- گریپ فروت دانکن (Duncan): رقم دانکن از ارقام قدیمی گریپ فروت است و دارای بزرگترین اندازه میوه است. این رقم ضمن داشتن مقاومت نسبی خوب به سرما، میوههای پربذر، پوست کلفت، گوشت سفید، پرآب و زودرس تولید میکند.
ب- گریپ فروت مارش (Marsh): رقم مارش دارای گوشت سفید و بیبذر است. اندازه میوه و کیفیت آن به خوبی دانکن نبوده و تنها به لحاظ بیبذری مورد توجه قرار گرفته است. درختان بزرگ با تاج قوی و فشرده آن میوههایی با اندازه متوسط، گرد و با رنگ پوست لیمویی تا حدود 70 تن در هکتار تولید مینماید. گوشت میوه به رنگ زرد نخودی، ترد، بسیار آبدار و خوشمزه است. میوهها برای مدت طولانی با حفظ شکل ظاهری و کیفیت خوب قابلیت نگهداری روی درخت را دارند. این رقم دیررسترین رقم تجارتی گریپفروت است و به دلیل نیاز گرمایی بالا، تولید تجارتی آن به نواحی خیلی گرم محدود شده است. این رقم به شدت پارتنوکارپ میباشد.
2- گریپ فروتهای گوشت قرمز
ارقام گوشت قرمز در اثر ایجاد جهش در گریپ فروتهای گوشت سفید حاصل شدهاند. گسترش ارقام قرمز به علت تقاضای زیاد مردم بوده است. ارقام این گروه از دو رقم گوشت سفید والتر (Walter )و مارش منتج شدهاند. ارقام موجود این گروه در ایران به شرح ذیل است:
الف- رقم تامسون: رنگ گوشت متمایل به صورتی و قسمت داخلی پوست میوه نیز رنگی است. معمولاً رگههای خونی در گوشت میوه مشاهده میشود و بدون بذر است.
ب- رقم بلاش(Red Blush): میوهها به شکل 3-2 تایی روی درخت تشکیل میشود. رنگ میوه یکنواخت بوده و پرههای میوه به خوبی زیر دندان له میشود. درختان به خنک شدن هوا حساس هستند و در این شرایط شروع به ریزش میوه مینمایند.
ج- رقم شامبرگ (Shambarg): میوههای آن با گوشت خونی، ترد، شبیه به ردبلاش با آب کمتر و میانرس است. داشتن شاخههای باز و میوههای سنگین از مشخصههای این درختان است. بنابراین با سنگین شدن وزن محصول همواره خطر شکستن شاخهها وجود دارد. عیب دیگر این رقم حساسیت آن به بیماری تریستزا است.
لیموترش (Citrus limonBurm. f)
درختان لیمو بومی شرق هیمالیا و هند هستند و عقیده بر این است که دورگ ناشی از تلاقی لایم و بالنگ باشند چون به گونه بالنگ و بادرنگ شباهت نزدیکی دارد. پراکندگی این گونه در مناطق خشک و نیمهخشک در نواحی نیمهگرمسیری با دمای زمستان بالاتر از 4- درجه سانتیگراد مشاهده میشود. درختان این گونه نسبت به سایر گونههای مرکبات حساسیت بیشتری به دمای پائین دارند. همچنین به دلیل حساسیت به بیماریهای قارچی و رشد جلبک، در مناطق نیمهگرمسیری و یا گرمسیری مرطوب رشد خوبی ندارد. به علاوه کیفیت میوه خصوصاً بافت داخلی پوست در مناطق مرطوب ضعیف است. درختان این گونه قوی بوده، در مناطق گرمسیر دارای رشد عمودی خصوصاً در دوران جوانی هستند. شاخهها نیز اغلب پرتیغ و دارای گلهای قرمز (لیموترش ایتالیایی یا مازندرانی) کامل است. پرتیغی به نوع رقم، شرایط رشد و سن درخت بستگی دارد. در بیشتر مناطقی که لیمو کشت میشود میوه در سراسر سال مشاهده میشود. البته این باردهی بستگی به رقم و عوامل محیطی دارد.
میوه بیشتر لیموها هم در تابستان و هم در پائیز یا زمستان قابل برداشت است. به جز لیموهایی که به عنوان پایه استفاده میشود سه گروه بزرگ لیمو شناخته شده است. این گروهها شامل دستههای فمینولا، ورما و سیسیلیین هستند. بعضی ارقام لیمو بذردار و برخی بیبذر بوده و درصد چند جنینی بین 100-0 درصد متغیر است. از مهمترین ارقام متداول در ایران رقم محلی، اورکاو لیبسون است که این دو دسته آخر سیسیلی بوده و حائز اهمیت اقتصادی هستند.
الف- رقم اورکا: مقاومت به یخبندان آنها پائین است. میوه به اندازه متوسط تا کوچک بوده و وجود یک برجستگی در نوک میوه مشخصه آن است. پوست میوه اورکا تا حدودی خشنتر از لیسبون بوده و برجستگی نوک میوه نیز از لیسبون کوچکتر است. کیفیت میوه در نواحی ساحلی عالی بوده و کمتر از 9 بذر در آن تولید میشود. در ایران این رقم معمولاً بیبذر است و ضخامت پوست میوه متوسط و صاف، گوشت زرد متمایل به سبز داشته و خیلی اسیدی است. درختان آن به علت تاج باز به آفتاب سوختگی حساس هستند. میوهها در نوک درخت تشکیل شده و همه سال آور هستند. لیمو اورکا جزء ارقام زودرس و پر محصول محسوب می شود.
ب- رقم لیسبون: میوه آن شباهت زیادی به رقم اورکا دارد. میوهها دارای اندازه متوسط، بیضوی کشیده با قاعده مخروطی و گردن نامشخص هستند. رنگ پوست میوه به هنگام بلوغ زرد و ضخامت آن زیاد است ولی صافتر و نازکتر از اورکا است. بافت میوه ترد، آبدار و مزه آن خیلی ترش است. باردهی این رقم عمدتاً در زمستان و اوایل بهار انجام میشود. درختان این رقم قوی با تاج بلند، کشیده، تیغدار با شاخههایی متراکم و پر محصول هستند و میوه درون آن تشکیل میشود. مقاومترین رقم لیمو نسبت به تحمل شرایط نامساعد محیطی مانند سرما، گرما و بادهای تند و داغ (شرایط جنوب ایران) است.
لایم (Citrus aurantifolia L.)
گونه لایم بومی مناطق گرمسیری است لذا کشت آن نیز به مناطق گرم و نیمهگرمسیری مرطوب با دمای بالاتر از 2- تا 3- درجه سانتیگراد محدود میشود. این گونه به دو دسته اسیدی و غیراسیدی تقسیم میشود. ارقام اسیدی به دو گروه میوههای نسبتاً بزرگ (تاهیتی لایم پرشیینو بیرس) و گروه با میوههای کوچک یا وست ایندین (West Indian)(مکزیکن لایم و کی لایم) تقسیم میشود. تاناکا در طبقهبندی خود ارقام اسیدی با میوههای بزرگ را تحت گونه C. latifolia نامگذاری نمود. درختان لایم بسیار قوی، پررشد، عادت به رشد عمودی و نیز ایجاد شاخههای پراکنده دارد. پرتیغی از مشخصههای مهم آنها است. از نظر وضعیت ظاهری، برگ ارقام تاهیتی دارای پهنک بزرگ با حاشیه بریدهای در نوک است. ارقام وستایندین با برگهای کوچکتر، گرد و نیز میوههای بسیار کوچک و گوشت متمایل به سبز قابل تشخیص هستند. گلهای ارقام تاهیتی متمایل به صورتی بوده و از کی لایم با گلهای سفید قابل شناسایی است. از گروه غیراسیدی، لیموشیرین را میتوان نام برد که جنبه دارویی دارد.
الف- پرشیین لایم: این رقم اول بار از ایران به استرالیا و آمریکا انتقال داده شد و لذا به نام ایرانی معروف است. درختان تیغ اندکی دارند و اندازه میوه مشابه لیموی ترش ایرانی است. بذرهای آنها تکجنینی و میوههای کشیده داشته و درختان به تریستزا حساس بوده لیکن مقاوم به سرما هستند. تعداد بذر در میوه بسیار کم و شاید بتوان آن را رقمی بی بذر تلقی نمود.
ب- مکزیکن لایم: رقم مکزیکن لایم را در ایران آب شیراز، لیموشیشه و لیموعمانی مینامند و سالیان مدیدی است که در مناطق سرخون، میناب، دشت جیرفت و ممسنی کشت میشود. میوهها خیلی کوچک، گرد تا تخم مرغی واژگون یا بیضوی کوتاه بوده و معمولاً در بخش قاعدهای مدور هستند، ولی گاهی ممکن است گردن بسیار کوتاهی نیز داشته باشند. پوست میوه خیلی نازک با سطحی چرمی و صاف که کاملاً به گوشت چسبیده است. گوشت میوه سبز مایل به زرد، ترد، آبدار، بسیار اسیدی (ترشترین میوه مرکبات) و معطر است. اندازه درخت متوسط با تاج پخش و بوتهای است. جوانههای گل و گلها ریز و گلدهی در تمام طول سال انجام میشود. البته فصل اصلی گلدهی بهار و اواخر تابستان است. جوانههای گل و گلهای جوان تا حدودی ته رنگ ارغوانی دارند که پس از مدتی این رنگ خصوصاً با گرم شدن هوا زایل خواهد شد. این رقم به سرما، تریستزا و شانکرباکتریایی بسیار حساس است.