رفتار: شتر مرغها حیواناتی اجتماعی هستند. در طبیعت آنها درگله هایی متشکل از یک نر وچندین ماده زندگی می کنند.شتر مرغ حتی هنگامی که مریض یا زخمی شده هرگز نبایستی تنها باشد.

رقص والتس: این رفتار یکی از تیپیک ترین رفتارهای شتر مرغ است. هنگامی که شتر مرغها سرحال هستند گاهی اوقات شروع به چرخیدن خیلی سریع دور محور بدن نموده و بالها را به طرف بالا برده و پرهای زیبایشان را به نمایش می گذارند. گاهی اوقات این کار موجب سرگیجه زیاد آنها شده و به زمین می افتند.

نوک زدن: شتر مرغها بین 2000 تا 4000 بار در روز نوک می زنند. هنگامی که شتر مرغها کسل هستند به هر چیزی نوک می زنند و اغلب اشیاء خطرناک را می بلعند(مانند ناخن، قاشق، چاقوی کوچک و ....

نوک زدن به پر: این عمل تنها در پرندگانی اتفاق می افتد که در شرایط مزرعه ای متمرکز نگهداری می شوند و معمولاً رفتاری غیر عادی است.
اگر به شتر مرغها فقط کنسانتره داده شود آنها در طول بقیه روز کسل شده و بعضی از آنها ممکن است شروع به نوک زدن به پر سایرین نمایند. این مشکل معمولاً هنگامی که آنها مشغول تغذیه از علوفه به میزان کافی هستند کاهش می یابد.
له له زدن: هنگامی که شتر مرغ احساس گرما کند، نوکش را باز کرده و عمل تهویه انجام می دهد که درجه حرارت بدنش کاهش می یابد. به دلایلی آنها گاهی اوقات پرهایشان را از بدن شان باز نگه میدارند.
رفتار تهاجمی: در طول فصل تولید مثل شتر مرغهای نر میتوانند خطرناک باشند. زیرا آنها می خواهند از قلمرو خود در برابر مزاحم از جمله انسان دفاع کنند. قبل از حمله آنها در جایگیری با بالا بردن (بلند کردن) سینه خود نموده و بالهایشان را درحالیکه دمشان کاملاً سیخ شده بالا می گیرند.نرها با دهان کاملاً باز تولید صدای هیس می کنند.
معمولاً یک شتر مرغ مهاجم را می توان با تکان دادن یک چوب بلند روبروی سر شتر مرغ که تعدادی پر براق به انتهای آن چسبیده است ترساند.اگر هنگامی که شتر مرغ می خواهد به طرف شما حمله کند، دست خالی هستید یک راه حل این است که روی زمین دراز بکشید و اجازه بدهید که او دور شود.
نسبت گله ای: گر چه شتر مرغها از علفزارهای افریقا منشاء گرفته اند که درآنجا فضای زیادی دراختیار داشته اند ولی در پرورش بصورت متمرکز در مزرعه نیز نسبتاً عملکرد خوبی دارند. هر چند، ازدحام بویژه درمورد شتر مرغهای جوانتر عامل مهمی برای استرس است که می تواند منجر به تضعیف سیستم ایمنی و نتیجتاً تلفات بیشتری شود. پرندگان جوان بایستی در گروههای 15-10 تایی برای جلوگیری از استرس و بهینه کردن توان رشد آنها نگهداری شوند. جوجه ها بایستی قادر به رفتن بیرون از سالن از روز اول به شرطی که وضع هوا اجازه دهد باشند. این نکته حیاتی است زیرا که آنها نیاز به استفاده از نور مستقیم خورشید همانند فضای زیاد برای تحرک دارند. تحرک خوب به هضم خوب غذا کمک کرده و جوجه ها را شادابتر نگه می دارد.

آشنایی با بخشهای اصلی پرورش شترمرغ
الف.نگهداری مولد و تولید تخم
مدیریت مولدها به دو دوره عمده تقسیم می‌گردد:دوره تولیدمثل
شترمرغ در دوره تولید مثل معمولا یکروز درمیان (با استراحت در فواصل زمانی معین) تخم می‌گذارد. تجربه نشان می‌دهد هرچه ماههای گرم سال بیشتر باشد فصل تولیدمثل شترمرغ نیز طولانی‌تر می‌شود. در بعضی مناطق این دوره گاه تا 10 ماه طول کشیده و محصولی بالغ بر 100 تخم به‌همراه دارد. در این دوره برای بدست آوردن بالاترین بازده، مولدها هرگز جابجا نمی‌شوند.
مزرعه تولید تخم باید امکانات زیر را دارا باشد:پن های تولیدمثل
دانخوری (نباید صرفا به چرا اکتفا شود)
آبخوری
سایبان
آشیانه مخصوص تخمگذاری؛ مولدها خود به ساختن لانه و تخمگذاری اقدام می‌کنند. می‌توان آنها را به آشیانه دیگر که به شکل 8 ساخته شده هدایت کرد. این کار با قرار دادن تخم و پاشیدن ذرت در آن انجام می‌گیرد و غالبا مورد قبول مولدها واقع می‌شود.
حصارسیمی 5/1 متری برای ممانعت از درگیری نرها و ورود شغال که تخمها را خورده یا مولدها را می‌ترساند.
تعداد نر و ماده:
در این باره روشهای زیادی وجود دارد و انتخاب روش مناسب به شرایط مختلف و بازده تخمها در سالهای گذشته بستگی دارد.
بعضی از روشهای تجربه شده:
1 نر و 1 ماده
1 نر و 2 ماده
1 نر و 3 ماده نکته: بعضی نرها فقط یک ماده را قبول و بقیه را رها می‌کنند.
2 نر و 2 ماده
2 نر و 3 ماده نکته: این دو روش موجب اشکالاتی در ثبت محصول است.در این روشها روش دوم (ا نر و2 ماده ) مناسبتر از بقیه و به صرفه‌تر به نظر میرسد.
تغذیه دوره تخمگذاری:
روش نامحدود: این روش مناسبترین روش است که مواد خوراکی در سطح مرتع به طور نامحدود در اختیار مولدها قرار گیرد. علل رجحان این روش: ـ راحت. ـ ارزان . ـ موجب چاقی نمی‌شود. ـ پرنده همیشه سیر و آرام و در حالت طبیعی است.
نکته: در این روش اگر خوراک کمتر از مقدار کافی مصرف شود نیاز غذایی حیوان تامین نشده اثر سو‌ء خواهد گذاشت. علل کاهش مصرف از این قرار است:
_ شرایط نامطلوب چراگاه.
_ناکافی بودن غذای مکمل.
_ کیفیت پایین غذای مکمل مثل داشتن کپک یا مزه ناخوشایند
· چیدن پر یا مایه‌ کوبی بلافاصله قبل از دوره تولید.
_ انگل و بیماری.
_ عوامل وراثتی در خود مولدها.
_ اضطراب.
روش محدود: خوراک به طور آماده در اختیار حیوان قرار می گیرد؛ این روش جایی مناسب است که علوفه در دسترس نباشد.
نکته: در روش محدودباید از مصرف زیاد خوراک جلوگیری کردچرا که باعث چاقی شده واثر زیان‌باری بر باروری جنسی شترمرغ چه ماده و چه نر داردهمچنین مصرف بالای پروتیئن موجب اضطراب گرمایی ویا تولید تخمهای با پوسته خشک می‌گردد.
دوره استراحت
چون در دوره تولید از هرگونه جابجایی و فعالیت غیرطبیعی در محیط مولدها باید اجتناب کرد؛ لذا عمده کارهای مربوط به مدیریت مولد در دوره استراحت انجام می‌گیرد:
پرکنی.
مبارزه با انگلهای خارجی مثل کـک، شپش، کنـه بوسیله افشانه‌های ضدعفونی.
مبارزه با انگلهای داخلی مثل کرم نواری و کرم پهن بوسیله دارو.
واکسیناسیون در برابر بیماریهایی مثل ادرارسبز، تورم‌ روده، نیوکاسل.
نکته: در 3 مورد بالا مشاوره با متخصص الزامی است چون معالجات نادرست بسیارخطرناک وگاه موجب تلفات سنگین است.
جداکردن نرها و ماده‌ها.
تغذیه در دوره استراحت؛ خود به دو دوره تقسیم می‌شود:
دوره تعدیل وزن؛ غالبا مولدها احتیاج به کاهش وزن پیدا می‌کنند. این کار تا چند هفته به پایان دوره استراحت انجام می‌شود. جیره آن عبارت‌است از مکمل ویتامینی معدنی به همراه علوفه‌خشک یا تازه یا خوراک. نکته: هیچ نوع غله ای به مولدها داده نمی‌شود به استثنای مواردی مثل: بعد از پرکنی، مایه‌کوبی، هنگام بیماری یا هوای سرد حداکثر 300 گرم به هر پرنده.
دوره آمادگی جنسی؛ که در 2 تا 4 هفته پایانی دوره استراحت انجام می‌گیرد. جیره آن عبارت‌است از علوفه تازه با 400 گرم ذرت یا خوراک دارای 25 درصد غله و نیز مکمل فسفاته.
حذف شترمرغهای غیراقتصادی؛ برای تعیین صرفه اقتصادی باید در پرونده هر مولد این موارد مشخص شود:
کم و کیف جفتگیری آن.
تاریخ روزهای بدون جفتگیری.
تعداد، تاریخ، وزن واندازه همه تخمهای آن.
وزن، اندازه و تاریخ و ساعت تولد همه جوجه‌های آن.
تعداد و تاریخ تخمهای بدون نطفه.
تعداد و تاریخ تخمهای با جنین مرده.
تعداد و تاریخ تخمهایی که جوجه با عمرکوتاه دارد.
نکته: عوامل مؤثر بر کمیت وکیفیت تخم هر مولد از قرار زیر است:
سن مولد؛ معمولا نرها از5/2 و ماده‌ها از 2 سالگی تولیدمثل می‌کنند و بعد در 6-5 سالگی به سقف تولید می‌رسند.
نسبت نر و ماده؛ 1 نر به2 یا 3 ماده مناسب است.
تغذیه.
باران.
انگلها.
اضطراب؛ که می تواند علت آن سروصدا، حیوانات وحشی و سگها یا حتی درگیری نرها باشد.
عوامل وراثتی و همخونی.ب.جوجه‌کشی
طبیعی:اگرچه جوجه‌کشی به صورت طبیعی آسانتر است ولی به همان نسبت سودآوری کمتری دارد چون شترمرغ در هنگام خوابیدن روی تخم و نگهداری جوجه تخمگذاری نمی‌کند. برای کرچ شدن شترمرغ حداقل 5 تخم لازم است والا پرنده به تخمگذاری ادامه می‌دهد. تعداد تخمی که جفت مولد می‌توانند تفریخ کنند حدود 20 عدد است. مصنوعی:
مقدمات: جمع‌آوری تخمها؛ هرروز ترجیحا صبح زودیا غروب.
ضدعفونی تخمها؛ به دو روش شستن(5 گرم virkon-s در 1 لیتر آب ولرم برای شستشویا در نیم لیتر برای افشانه تخمها ودستگاه. ( آب سرد موجب مَکش میکروبها به داخل تخم می‌شود) یا گازدادن(80 گرم پرمنگنات پتاسیم و130میلی‌لیتر محلول 4 درصد فرمالین برای 3 مترمکعب دستگاه)
نگهداری تخمها؛ که نباید بیش از 1 هفته طول بکشد باید در دمایی بین 15 تا 20 و رطوبتی بین 75 تا 80 درصد باشد. تخمها به صورت عمودی و با روزی 1 بار چرخش نگهداری می شوند. بعداز حمل ونقل طولانی باید حداقل 12 ساعت بی‌حرکت بماند.
گرم کردن تخمها؛ قبل از گذاردن در دستگاه باید 12 ساعت در اتاق 25 درجه گرم شوند. دستگاه:
دما؛ 36 درجه با نوسان حداکثر 5/0 (حتی نوسان 1 تا 5/1 درجه منجر به 50درصد تلفات می‌گردد).
رطوبت؛ بین 26 تا 34 درصد.
کیسه زرده؛ اگر پایین باشد جنین از بین می‌رود.(محل کیسه باچراغ مشخص وبا مداد علامتگذاری شود).
وضعیت تخمها؛ بر اساس روشهای استاندارد
چرخاندن تخمها؛ اگر دستگاه خودکار نیست 3 بار در شبانه روز.
جریان هوا؛ 50 لیتر در ساعت برای هر تخم.(افزایش گازکربنیک خطرناکتر از کاهش دماست لذا هنگام قطع برق یا نقص هواکش باید درها را نیمه باز گذارد).
هچر؛ یک واحد کامل جوجه‌کشی به جز اتاقهای شستشو، نگهداری و گرم‌کننده تخم، ستر و جوجه‌کشی باید مجهز به هچر برای سلامت کامل جوجه‌ها باشد.
ج.پرورش جوجه و پرواربندی
نگهداری جوجه تا 3 ماهگی
روش طبیعی(با مادر):
دایه: یک مولد آرام و اهلی که تجربه جوجه‌کشی به همراه جثه ای بزرگ دارد اگر پذیرنده جوجه‌های غریبه باشد مناسبترین مورد برای پرورش طبیعی جوجه است. چون به جز 15 الی 20 جوجه خودش، می تواند در ماههای سرد 10 الی 15 و در ماههای گرم تا 40 جوجه دیگر را پرورش دهد. زمان جدا کردن جوجه‌ها از دایه بسته به نظر مزرعه‌دار است. غالبا بعد یک ‌ماه می‌توان آنها را جدا کرد و جوجه‌های جدیدی جایگزین نمود. از آنجا که مولدها هنگام نگهداری از جوجه تخمگذاری ندارند معمولا روش طبیعی مورد توجه مزرعه‌داران واقع نمی‌شود.
روش مصنوعی(بدون مادر):
بعد از خشک کردن جوجه‌ها و ضدعفونی کردن ناف، آنها را به سالنی با شرایط زیر منتقل می‌کنندبا احتیاط و جلوگیری از بروزسرماخوردگی)
قسمت مجزا برای جوجه‌های 1 تا 7 روزه؛ 10 متر به ازای 50 جوجه(این محل را باید هر روز توسعه داد به گونه ای که بعد از یک ‌ماه هر جوجه 1 متر جا داشته باشد)
دمای هوا وکف؛ 26 درجه
ضدعفونی شده
کف یکپارچه؛(اگر بتونی است عایق‌بندی شود)
هر 5 جوجه 1 دانخوری و آبخوری پر؛(نباید طوری باشد که جوجه در آن بیفتد و گیر کند)
تهویه مطبوع بدون جریان مستقیم سرد
خروجی به سمت بهاربند؛(بعد از 2 هفته می‌توان در هوای مساعد جوجه‌ها را برای چرا خارج کرد)نکته: عوامل مرگ و میر جوجه‌ها:
عوامل قبل از تولد؛ مثل سوء تغذیه مولدها، تازه نبودن تخم، روشهای غلط و بهداشت پایین جوجه‌کشی
غذای نامناسب؛ مثل غذای درشت
شرایط بد سالن؛ مثل تراکم بالا، گرما و عدم تهویه، سرما و نوسانات شدید دما
انگلهای داخلی و خارجی و بیماریها
اضطراب؛ تقریبا مهمترین عامل تلفات جوجه است. چون موجب رفتار غیرعادی مثل خوردن پر، علف، چوب، سنگ و.. می‌شود. مهمترین عامل اضطراب جابجا کردن جوجه‌هاست. از عوامل دیگر می‌توان به گرفتن زیاد جوجه‌ها، سروصدا، جانوران موذی وپرندگان مزاحم، تغییرات شدید خوراک و دما و برنامه‌های روزانه، بیماری و انگل و کافی نبودن محیط تحرک اشاره کرد. چریدن دریونجه‌زار و قراردادن مولدهای حذف شده به عنوان دایه می‌تواند آرام‌بخش باشد.
2- نگهداری بعد از 3 ماهگی در این هنگام جوجه بحرانها را پشت‌سر گذاشته لکن نباید نکاتی مثل مبارزه با بیماری و انگل، تراکم مناسب و تغذیه صحیح را فراموش کرد.
د.کشتار و فرآوری
یک کشتارگاه مجهز شترمرغ؛ شامل قسمتهای کشتار، تجزیه، بسته‌بندی گوشت، تونل انجماد، سردخانه، بسته بندی پر و دباغی چرم است که البته کارگاهها و کارخانجات تبدیلی (مثل کارگاه کیف و کفش…و کارخانه ژامبون و کنسرو…)می‌تواند مکمل خوبی برای آن باشد
مشکلات رفتاری
مشکلات رفتاری در شترمرغها بیشتر ناشی از ورش باد تند ، تراکم زیاد و دیگر مسایل ناسازگار می باشد .عارضه پرخواری معمولا توسط پرندگان خسته یا در محیط تراکم آغاز میشود. در صورت بروز این عارضه از بین بردن آن بسیار مشکل است .
روشهای استفاده از Hubcap ( وسیله ای جهت مشغول نمودن شتر مرغها ) درجایگاه نگهداری و دیگر اسباب بازیها به حل این مشکل کمک میکند .همچنین جدا سازی پرندگان یا استفاده از جایگاه نگهداری با مساحت بیشتر می تواند مشکل را تا حد زیادی مرتفع نماید.آسمان نگری هم یکی از مشکلات رفتاری است که د رپرندگانی که مدتهای طولانی در محوطه محدود نگهداری شده اند مشاهده میشود . بنظر میرسد این رفتار بیشتر در شرایط آ ب و هوایی شمالی که درطول زمستان جوجه شتر مرغها در داخل جایگاه محدود نگهداری میشود دیده میشود . خارج کردن آنها از جایگاه محدود موجب حل مشکل میشود . تهاجم شتر مرغهای نر یا ماده یک رفتار طبیعی به منظور حفظ قلمرو میباشد . شتر مرغه انیز قلمرو خود را حفظ نموده حالت تهاجمی پیدا میکنند . جداسازی ساده آغلها و ایجاد فضای بیشتر برای شترمرغها ی ماده که امکان فرار از مسیر تهاجمی نرها را داشته باشند در حل مشکل کمک نموده و در پیشگیری از بروز صدمات موثر میباشد .اموهای ماده بیشتر از گونه های دیگر مهاجم میباشند و اجازه دادن به اموها جهت جفت یابی ، جداسازی اموهای نر وماده و فراهم ساختن مساحت بیشتر برای اموها از ایجاد و پیشرفت این عارضه جلوگیری خواهد نمود .

منبع: اخبار روستا