بادمجان Eggplant) يا Aubergine يا (Bringal
با اسم علمی Solanum melongena و متعلق به خانوادة Solanaceae.
بادمجان بومی جنوب شرقی آسیا و احتمالاً هند است و کشت آن در هندوستان از یک سابقة طولانی برخوردار است. چین مرکز ثانویه آن به حساب آمده و مدارک موجود نشان میدهند که این گیاه در قرن پنجم میلادی در چین کشت میشده است. بادمجان در تهیة غذاهای مختلف و انواع ترشی به کار میرود. دارای مقدار زیادی املاح معدنی به ویژه پتاسیم، گوگرد و فسفر است. همچنین دارای ویتامینهای A و C است. امروزه اهمیت بادمجان به علت طعم و مزه، قابلیت حمل نقل خوب و شرایط ویژه کنسروکردن آن میباشد.
از نظر گیاهشناسی در مناطق گرم و استوایی یک گیاه چندساله است ولی در مناطق معتدله و سرد به صورت یک سبزی یک ساله کشت میشود زیرا بوتة آن در اثر سرمای زمستان خشک شده و از بین میرود. بوتة آن قویتر از گوجه فرنگی است. دارای ساقة قوی و خشن و تا حدودی چوبی است. ارتفاع بوته بین 6/0 تا 1 متر است. برگها پهن و کشیده بوده و به طور متناوب روی ساقه قرار دارند و شاید پوشیده از کرک باشند. میوة آن سته و دارای شکل، رنگ و اندازة بسیار متنوع است. شکل میوه ممکن است قلمی و کشیده و یا در برخی از ارقام نظیر بادمجانهای دلمهای، عرض میوه بیشتر از طول آن باشد. میوة بادمجان به رنگهای سیاه، ارغوانی، بنفش، بنفش مایل به سیاه و سفید دیده میشود. کاسبرگهای سبز و گوشتی همراه با میوه رشد کرده و در برخی از ارقام کاسبرگها دارای خارهای ریزی هستند. هنگام برداشت میوه بادمجان، کاسبرگها با قسمتی از دمگل همراه میوه جدا میشوند. بادمجان گیاهی خودگشن است و گلها به رنگ بنفش و گاهي سفیدرنگ دیده میشوند.
بادمجان دارای واریتههای متعددی است که سه تا از متداولترین آنها که در ایران نیز در سطح وسیع کشت و کار میشوند عبارتند از:
الف- بادمجان قلمی(Snake eggplant): با نام علمی S. m. var. serpentinum که دارای میوه دراز و باریک به طول حدودcm 30-25 و به قطرcm 4-3 میباشد.
ب- بادمجان معمولی یا آمریکایی(Common eggplant): با نام علمیesculentum S. m. var. ارتفاع بوته بین 60 تا 120 سانتی متر و طول میوه 3 تا 4 برابر عرض آن است.
ج- بادمجان دلمهای یا بادمجان درشت آمریکایی(Dwarf eggplant): با نام علمی S. m. var. depressum بوتة آن پاکوتاه و عرض میوه حدود 2 برابر طول میوه ميباشد. طول دورة رشد آن کوتاهتر از دو نوع قبلی است و برای مناطقی که دورة رشد کوتاه دارند توصیه میشود.
چون یک سبزی فصل گرم است در دماهای نسبتاً بالا رشد خوبی دارد. به سرما و یخبندان حساس است و در بین سبزیجات خانوادة سولاناسه، حساسترین سبزی به دمای پایین است (دماهای کمتر از C°16 میتواند برای آن خسارت بار باشد). بهترین دما در روز C°29-24 و در شب C°24-18 میباشد. در زمینهای مرطوب و سرد نیز محصول خوبی نمیدهد و به طور کلی به گرما و آفتاب فراوان نیاز دارد. شرایط آب و هوایی مناسب برای آن شبیه گوجه فرنگی است ولی بادمجان نسبت به گرما مقاومت بيشتري دارد. در کشتهای گلخانهای و در فصل زمستان، کاهش نور و همچنین کاهش دمای هوا و به ویژه سردشدن خاک میتوانند باعث اختلالاتی نظیر بدشکل شدن میوهها و ریزش گلها و غنچهها گردند.
خاک مزرعه باید عمیق، حاصلخیز و زهکشی خوبی داشته باشد و ترجیحاً از نوع شنی لومی باشد. pH مناسب برای آن 5/6-5/5 است. نحوة تهیه و آماده سازی زمین شبیه گوجه فرنگی است. مصرف40 -30 تن در هکتار کود دامی قابل توصیه است. نیازهای کودی آن شبیه گوجه فرنگی است اما چون بادمجان برای مدت نسبتاً طولانی زمین را اشغال میکند بنابراین مصرف کود ازته به صورت سرک در دو، سه نوبت و در هر نوبت به میزان Kg/ha 40-30 توصیه میگردد. اولین نوبت کود ازتة سرک نیز حدود 3 تا 4 هفته بعد از کاشت میباشد.
کشت آن به دو صورت مستقيم و غير مستقيم (نشايي) انجام میگیرد. بذر بادمجان برخلاف گوجه فرنگی دورة استراحت طولانی دارد و چون نشاهای جوان از رشد کندی برخوردارند لذا مدت ماندگاری بوتهها در خزانه کمی بیشتر از گوجه فرنگی است و حدود 8 تا 12 هفته به طول میانجامد. گفته میشود که بذرهای دوساله آن از بیشترین میزان قوه نامیه برخوردارند. کشت آن به صورت جوی و پشتهای و فاصلة دو ردیف کاشت (عرض پشته) کمی بیشتر از گوجه فرنگی و ممکن است تاcm 120 در نظر گرفته شود. فاصلة بوتهها بر روی ردیفها نیز بیشتر از گوجه فرنگی و احتمالاً بهcm 100-80 میرسد. عمق کاشت بذر هم حدودcm 5/1-1 است.
در کشت مستقیم، زمان بذرپاشی در فصل بهار و پس از رفع خطر سرماهای بهاره است. در کشت نشایی نشاها را در مرحلة چهار برگهشدن و به محض مساعد شدن هوا و برطرف شدن سرما به زمین اصلی منتقل میسازند.
مبارزه با علفهای هرز و انجام سله شکنی در اوایل رشد بسیار ضروری است. برای افزایش اندازه و کیفیت میوه، هرس و کم کردن تعداد گلها بعد از تشکیل میوهها الزامی است. در برخی موارد بر روی ساقة اصلی چهار ساقة فرعی را حفظ کرده و بقیه را حذف مینمایند.
میوة بادمجان معمولاً در چند مرحله و به کمک دست برداشت میشود. اگر بخواهیم میوه کیفیت خوراکی خوبی داشته باشد بایستی در مرحلة نارس و درحالی که پوست میوه هنوز روشن و براق است یعنی قبل از آن که پوست سفت و سخت شده و بذور بزرگ شوند برداشت گردد. میوه پس از رسیدن کامل و پررنگ شدن مدت زیادی روی بوته باقی میماند بدون آن که زیاد ماندن روی بوته تغییری در کیفیت آن ایجاد کند. میوة برداشت شده، کاسبرگهای بزرگ و بعضاً قسمتی از ساقة سخت و چوبی را نیز به همراه دارد و چون پوست میوه حساس بوده و به راحتی سوراخ میشود بایستی دقت کرد که به هنگام برداشت و بسته بندی این ساقة سخت و چوبی بدنة میوههای دیگر را خراش ندهد زیرا این امر از کیفیت محصول و بازار پسندی آن میکاهد.
به طور کلی میوة بادمجان را نمیتوان برای مدت طولانی نگهداری و انبار کرد. در دمای C°15-10 و رطوبت نسبی 95% به مدت 10-7 روز میتوان میوه را با شرایط و کیفیت خوب نگهداری کرد. باید توجه داشت که میوههای برداشت شده به سرما حساس بوده و اگر دمای انبار کمتر از C°10 باشد به شدت آسیب دیده، سطح آنها لکهدار و حفره حفره شده و یا پوسیده میگردند.