در طول دورة انبارداری ممکن است غدههای بذری تشکیل یک جوانة انتهایی دهند که به منظور فراهم نمودن امکان رشد سایر جوانهها لازم است این جوانة انتهایی حذف گردد.
در برخی موارد خصوصاً در کشورهای خارجی اقدام به پیش جوانه کردن (Presprouting) غدهها میکنند. پیش جوانه دار کردن رشد سریع اولیه و همچنین رشد یکنواخت بوتهها را تأمین کرده و باعث تولید تعداد بیشتری جوانه و بالتبع تعداد بیشتری ساقه در هر غده بذری میگردد که در نتیجه حداکثر استفاده از یک غدة بذری به عمل خواهد آمد. به علاوه نمو سریع محصول از نقطه نظر کنترل بیماریها و علفهای هرز بسیار مهم است. استفاده از بذور پیش جوانه دار شده خصوصاً در فصل رشد کوتاه، بسیار سودمند است.
برای پیش جوانه دار کردن، درجه حرارت انبار یا محل نگهداری غدهها به صورت مرحلهای و در حدود 1 تا 2 درجه در روز افزایش یافته تا به 18 الی 20 درجه برسد و پس از آن درجه حرارت ثابتی اعمال شده و در سرتاسر دورة جوانه زنی تهویه به خوبی انجام میگیرد. پس از آن غدهها در تاریکی باقی میمانند تا جوانهها به اندازة چند میلیمتر تا حدود 5/0 سانتیمتر رشد کنند و البته این جوانههای روییده در تاریکی بسیار آسیب پذیر هستند. سپس این جوانهها را با قرار دادن غدهها در یک محل روشن، خنک و با تهویه مناسب به مدت چند هفته قوی و محکم میکنند.
زمان کاشت به آب و هوای محل، رقم سیب زمینی، نوع خاک و تقاضای بازار بستگی دارد. در مناطق دارای یخبندانهای شدید زمستانه عمل کاشت در بهار و پس از رفع خطر یخبندان انجام میگیرد. در مناطق دارای زمستان ملایم نظیر خوزستان در اوایل یا اواخر پاییز اقدام به کشت میکنند و در این صورت در بهار و قبل از گرم شدن هوا غدهها را از زمین خارج میکنند.
در خاکهای رسی باید کشت به تعویق افتد ولی در خاکهای شنی و سبک میتوان زودتر آنرا کشت نمود.
کشت سیب زمینی عمدتاً به روش جوی و پشتهای و یا شیاری (فارو) انجام میشود. فاصلة ردیفهای کاشت cm 100-80 و فاصلة دو بوته روی ردیف cm 30-20 و عمق کاشت cm 10-5 می باشد.
وجین کردن و خاک دادن پای بوته از مراقبتهای زراعی مهم به شمار میآیند. معمولاً وقتی که بوتهها به حدود cm 20-10 رسیدند عمل خاک دادن پای بوتهها انجام میگیرد و گاهی ممکن است 1 تا 2 بار دیگر در فصل رشد تکرار شود (به هنگام وجین دوم). خاک دادن از سوختگی غدهها و پیدایش رنگ سبز روی پوست غده جلوگیری میکند.
احتیاج سیب زمینی به آب نسبتاً زیاد است. در مراحل اولیة رشد به آب کم و در موقع تشکیل غده (موقع گل دادن) به حداکثر آب نیاز دارد و آب کافی در این مرحله نقش بسیار مهمی در بزرگ شدن غدهها دارد.
معمولاً سیب زمینی را زمانی برداشت میکنند که غدهها بزرگ شده و برگهای گیاه شروع به زرد شدن کرده باشند (قهوهای شدن قسمتهای هوایی گیاه). به علاوه سخت شدن پوست غدهها و جدا شدن آسان سیب زمینی از استولونها از علایم دیگر رسیدگی محصول میباشد. زمان برداشت در مناطق سردسیر قبل از وقوع اولین یخبندان و در مناطق گرمسیر مثل خوزستان قبل از فرارسیدن گرما میباشد.
قبل از خارج کردن غدهها از خاک باید قسمتهای هوایی به کمک ماشین آلات یا ترکیبات شیمیایی از بین بروند. زیرا اولاً قسمتهای هوایی عمل برداشت را مشکل میسازند و ثانیاً امکان انتقال عوامل بیماریزا از شاخ و برگ به غدهها وجود دارد. بیرون آوردن غدهها حدود 10 روز پس از قطع اندامهای هوایی صورت میگیرد. عمل خارج کردن غدهها از خاک به کمک بیل یا ماشین آلات انجام میگیرد.
غدههای برداشت شده را بایستی به نحوی انبار کرد که از چروکیده شدن، پوسیدگی و سبز شدن آن جلوگیری نماید و این امر با کنترل رطوبت، حرارت و تهویه صورت میگیرد. معمولاً در یکی دو هفته اول غدهها را در دمای C° 15-10 و رطوبت نسبی 95-85 درصد قرار میدهند تا عمل سوبریزه شدن و ترمیم قسمتهای آسیب دیده در حین برداشت و حمل و نقل انجام بگیرد. سپس دمای انبار را به C° 4-3 تقلیل میدهند. این دما بعد از شکسته شدن خواب سیب زمینی از سبز شدن آن جلوگیری میکند و در این شرایط حتی تا 6 ماه غدهها قابل نگهداری در انبار هستند.
برای جلوگیری از سبز شدن غدهها در انبار میتوان مالئیک هیدرازید را به میزان 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار، موقعی که پایین بوتهها شروع به قهوهای و زرد شدن کرده باشد روی بوتهها پاشید.
در شرایط عادی نشاسته سیب زمینی به قند تبدیل شده و این قند صرف فرآیند تنفس میشود. اما چنانچه سیب زمینی در حرارت پایین قرار بگیرد (انباری با دمای کمتر از C° 3) تمام قندی که از نشاسته به وجود میآید به علت کاهش تنفس مصرف نشده و در نتیجه قند غده بالا رفته و باعث شیرین شدن آن میگردد. این سیب زمینیهای دارای قند بالا، پس از پخته شدن دارای بافت نامرغوب و مزهای شیرین میباشند و هنگام سرخ کردن نیز به دلیل کارامله شدن و واکنش بین اسیدهای آمینه و قندها (Maillard reaction) قهوهای رنگ میشوند. شیرین شدن سیب زمینی در انبار در اثر دمای پایین با گرم کردن تدریجی (افزایش دما به C° 20-15) قابل برگشت است به شرط آن که به مدت زیاد تحت اثر سرما قرار نگرفته باشد. در این صورت قند تولید شده مجدداً در اثر تنفس میسوزد و قسمتی از آن هم به نشاسته تبدیل میشود.
تعداد ارقام سیب زمینی بسیار زیاد است. در بین آنها انواع دارای گوشت سفید، گوشت زرد، گوشت قهوهای روشن، پوست قرمز، پوست قهوهای روشن و ... وجود دارد. همچنین ارقام ممکن است زودرس، میانرس و یا دیررس باشند. ارقام زودرس سیب زمینی میزان مواد خشک و نشاستة کمی داشته و لذا بیشتر مصرف تازهخوری دارند. اما میزان نشاسته و مادة خشک ارقام دیررس بیشتر بوده و برای محصولات تبدیلی نظیر چیپس و سیب زمینی سرخ کرده مناسبند. انواع دیررس خاصیت انبارداری بیشتری نیز دارند.
از ارقام کشت شده در ایران میتوان سیب زمینی همدانی، اصفهانی، استانبولی (خیلی زودرس بوده و در 110-90 روز میرسد ولی عملکردش خیلی کم میباشد)، پشندی (دیررس با کیفیت خوب) آلفا (دیررس)، اسپارتان (میان رس) و دراگا و کلیماکس (نیمه زودرس) را نام برد.
- << قبلی
- بعدی