نارنج عادت پذیری خوبی در برابر pH و شوری بالا از خود نشان میدهد. زمانیکه واکنش آن به تنش شوری ناشی از کاربرد یونهای کلر، سدیم و کلرید سدیم مورد بررسی قرار گرفت، در برگها سوختگی مشاهده نشد. این مقاومت به دلیل بالا بودن محتوای آبی و یا قرار گرفتن یون کلر در واکوئل سلولهاست. همچنین پایه نارنج توانایی خارج کردن این یون را از سیتوپلاسم دارد. چنانچه کاهش رشدی هم مشاهده شود، بیشتر به دلیل اثر اسمزی هست تا اثر مستقیمی که ممکن است سمیت ناشی از شوری گذاشته باشد.
ز) نارنج سه برگ: نارنج سه برگ (PoncirustrifoliataRaf.) تنها گونه خزانکننده مرکبات بوده و به عنوان پایه برای نارنگی ساتسوما و پرتقال در کشورهای ژاپن، چین، آرژانتین، استرالیا و ایران استفاده میشود. قبل از آن که ویژگیهای مطلوب این پایه به خوبی شناخته شود، به عنوان پایه پا کوتاه برای ارقام استفاده میشد. برخی نژادهای اگزوکورتیس بر پاکوتاهی این پایه میافزاید. ارقام پیوندی روی پونسیروس قدرت رشد کمتری نسبت به پایههای نوع لیمو داشته و میزان محصول نیز کمتر از هنگامی است که از پایههای رافلمون، رانگپورلایم و نارنج استفاده شده است.
این پایهبه ويروس تريستزا، زايلوپروسيس و نماتد مركبات مقاوم اما به بلايت حساس است. اين پايه به ميزان زيادي به پوسيدگي طوقه و خاکهای سنگين با زهكش ضعيف مقاومت دارد و اندازه استاندارد خود را حفظ میکند. نارنج سه برگ دارای سیستم ریشه سطحی است و در خاکهای شنی خیلی زود دچار تنش خشکی میشود. همچنین در خاكهاي شور، خاكهاي با pH بالا و آهكي رشد مطلوبی نداشته و قدرت رشد و مقاومت در برابر سرما را کاهش میدهد. معمولاًً ميوههاي پيوندي روي آن از اندازه كوچكي برخوردار هستند و احتمالاً دلیل آن بالا بودن ميزان تشكيل ميوه حتي در شرايط خشك است که منجر به كوچك شدن اندازه ميوههامیشود. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایههای دیگر بویژه نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه میشود.
این پایه حساس به کلراید بوده و در واکنش به آن تحریک به تولید اتیلن نموده و در مدت زمان کوتاهی با نشان دادن علایم سمیت، برگها شروع به ریزش میکنند. به کمبود آهن و روی نیز حساس میباشد.
ح) فلائینگدراگون: فلائینگدراگون رقمی از نارنج سه برگ بوده و به عنوان یکی از پایههای پاکوتاه کننده و ایجاد کشتهای متراکم در مرکبات مورد استفاده قرار میگیرد. پایه پونسیروس در برابر گموز، تریستزا، زایلوپوروسیس و نماتد مقاومت نشان میدهد ولی احتمالاً در برابر بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه به نوع خاک بستگی دارد. بعضی منابع گزارش از بزرگی میوه داده و برخی دیگر آن را به طور نسبی کوچک دانستهاند. حالت اخیر ممکن است در موقع محصول بالا با شرایط خشکی خاک بروز نماید. آب میوه روی این پایه کیفیت بسیار عالیتری را نسبت به سایر پایهها نشان میدهد. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایههای دیگر و نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه میشود. تنظیم کنندههای رشد نقش مهمی در عادات رشدی گیاه داشته و مکانیزم پاکوتاهی نیز بوسیله آنها القاء میشود. اینکه چه رابطه زیستی بین قسمت بالایی و ریشه در یک ترکیب پیوندی پایه – پیوندک وجود دارد اهمیت دارد. نوع پایه مرکبات در رشد پیوند تاثیر داشته ولی اینکه چگونه باعث تنومندی و یا پاکوتاهی پیوندک میشود دقیقاً روشن نشده است. در پژوهشی سه پایه فلائینگدراگون (پایه پاکوتاه کننده)، سوئینگل سیترملو (پایه قوی) و نارنج سه برگ (شاهد) همراه با پیوندک لیمو اورکا بکار رفت. بعد از 8 ماه با اندازهگیری مواد خشک قسمتهای جوان مشخص شد که حداکثر وزن خشک مربوط به درخت با پایه سیتروملو و کمترین مربوط به فلائینگدراگون بود اما تفاوت زیادی در رشد ریشه پایهها وجود نداشت. میزان اسید ایندول استیک و اسید آبسزیک درونی در شاخههای جدید و ریشههای فیبری اندازهگیری شد. میزان IAA در شاخههای جدید سوئینگل سیتروملو حداکثر و در فلائینگدراگون حداقل بود. بر عکس میزان ABA که یک بازدارنده رشد است در شاخههای جدید فلائینگدراگون حداکثر و در سوئینگل حداقل بود. هر دو این هورمونها در ریشههای فیبری فلائینگدراگون بیشتر از سیتروملو بود.
ط) سیترنجها: شامل گروهی از دورگهای پرتقال و پونسیروس تریفولیاتا است که به عنوان پایه مورد استفاده قرار میگیرد. از بین سیترنجها، ارقام ترویر، کاریزا،راسک، مورتون، ساویج و بنتون دارای برخی مشخصات خوب باغبانی هستند. مقاومت در برابر نماتد مرکبات، سرما، تریستزا، فیتوفترا و توانایی رشد روی خاکهای مختلف از مهمترین مشخصههای این پایه محسوب میشوند. ارقام پيوندي روي اغلب سيترنجها با حمله ويروئيد اگزوكورتيس از رشد بازميمانند ولي تحت تأثير ويروس تريستزا و يا زايلوپروسيس قرار نميگيرند. ميزان توقف رشد در اين پايه بستگي به نوع ويروئيد اگزوكورتيس دارد.
درختان پیوندی روی ترویر و کاریزا مشابه پونسیروس دچار کمبود روی و منگنز میشوند ولی در هر حال کیفیت میوه در سطح بسیار مطلوب حفظ خواهد شد. مورتون دورگ دیگر سیترنجها بوده که استفاده از آن میتواند موجب پرباری و کیفیت بالای آب میوه در رقم پیوندی شده ونسبت به سرما، تریستزا، فیتوفترا مقاومت نشان دهد. درصد چند جنینی تقریباً در تمام دورگهای دهگانه سیترنج بالاست و بین 90 تا 100 درصد گزارش شده است.
ي) سیتروملو: سوئینگل سیتروملو دورگ گریپ فروت و نارنج سه برگ است که با همکاری سوئینگل و وبر در دهه 1900 به دست آمد. این پایه تا دهه 1940 ناشناخته بود تا اینکه پیوند گریپ فروت و پرتقال روی این پایه عملکرد و کیفیت برتری از میوه را در مقايسه با پايه نارنج و کاریزوسیترنجنشان داد. ارقام پيوندی روي پايه سیتروملو همچون نارنج به سرما کاملاً مقاوم بوده و مقاومتر از انواع رافلمون يا کاریزو سیترنج هستند. سیتروملو به تريستزا، اگزوكورتيس و زايلوپروسيس متحمل ولی نسبت به پوسيدگي طوقهو بلايت داراي قدرت تحمل متوسط تا خوبهستند. در خاکهای شنی ریشههای فراوانی تولید نمیکند بلکه سیستم ریشه متراکم دارد. در خاکهای رسی آهکی درختان کلروز شدیدی را روی سیتروملو نشان میدهند. میزان تحمل سیتروملو نسبت به شوري و خشكي متوسط است. در اراضي رسي يا شور به خوبي نارنج عمل نميكنند و برخلاف کاریزوسیترنج به نماتد حفار متحمل نيست.
ك)یوزو: گونه یوزو یا C. jounosSieb. پایهای است که غالباً در ژاپن برای پیوند اتصالی درختان ساتسومای در حال زوال بر روی نارنج سه برگ متداول است. این گونه به سرما، تریستزا و فیتوفترا مقاوم است. درختان جوان روی این پایه کارایی زیادی نداشته اما به خاطر جذب کافی آهن و منگنز، این پایه در خاکهای آهکی مطلوب به نظر میرسد.
ل) پرتقال: علت استفاده از پایه پرتقال در گذشته، مربوط به تشکیل میوه مورد رضایتبخش و قابلپسند بوده است. مقاومت نسبی به بلایت و تریستزا و امکان رشد مجدد از ناحیه ریشه پس از آسیب شدید یخبندان، از ویژگیهای این پایه محسوب میشود. کیفیت میوه پرتقال والنسیا روی این پایه مشابه پایههای کلئوپاترا، نارنج و گریپ فروت است. استفاده از پایه پرتقال به لحاظ حساسیت به خشکی و پوسیدگی ریشه محدود شده است مگر آن که امکان بهرهگیری از آبیاری قطرهای و یا قارچ کشهای سیستمیک فراهم باشد. در یک مطالعه، وقتی از پرتقال والنسیا به عنوان پایه برای گریپفروت مارش استفاده شد به دلیل حساسیت به فیتوفترا، 66 درصد این درختان از بین رفتند و میوهها از کمترین میزان مواد جامد محلول برخوردار بودند.
م)Treyercitrange: هيبريد پرتقال و P. citrus است. در مقابل سرما مقاوم است. به تريستيزا، گموز و نماتد مقاوم ميباشد. به اگزوكورتيس حساس است. ويژگي رشد سريع را از پرتقال دريافت ميكند و بهترين پايه براي lemon ها هستند.
ن) پایههای متفرقه: اگر چه تاکنون چند صد پایه دیگر در سراسر جهان مورد ارزیابی متخصصان مرکبات قرار گرفته است اما، تعداد معدودی از آنها بین باغداران گسترش یافته است. مثلاً تعدادی از نارنگیها و دورگهای آنها، شامل اورلاندوتانجلو، نارنگی شانگشا، دورگهای مرکب بین سیترنجها با گونههای سیتروس و یا انتخاب دورگها و یا جهشهای طبیعی در کشورهای مرکبات خیز به عنوان پایه انتخاب شده و یا در مراحل آزمایشی هستند. کامکواتها پایههایی ضعیف بوده و با بسیاری از ارقام پیوندی ناسازگاری دارند. دورگهای متعددی از کامکواتها مورد بررسی قرار گرفته ولی جز پروسیمکوات که به عنوان پایه پاکوتاه کننده است، بقیه مورد رضایت واقع نشدند. بسیاری از پایههای شناخته شده به علت نداشتن محصول ثابت و با کیفیت، امروزه فقط در باغهای ذخایر توارثی نگهداری میشوند. برای تهیه درختان پاکوتاه که در باغداری مدرن مورد توجه است، پایههای پاکوتاه متعددی شناخته شده است که بعضی از آنها دورگهای مرکب و بعضی پایههای آلوده به نژادهای ضعیف اگزوکورتیس هستند.
برخی از پایههای جدید در موسسه تحقیقات مرکبات رامسر مورد مطالعه قرار گرفته است و نتایج آنها گزارش شده است. پایه مورکات یک هیبرید طبیعی (تانگور) است و بذر آن در سال 1347 از آمریکا به ایران وارد و پس از نوسلارگیری به صورت بذری به عنوان یک رقم کشت شد. در آزمایشهای مقدماتی، این رقم نسبت به امراض و شرایط نامساعد محیطی، مقاومت نسبتاً خوبی داشته است. از معایب عمده این پایه، حساس بودن به بیماری ویروسی تریستزا است.
نکات مهم
در زمینهای مرطوب و سنگین، نارنگی– زمینهای شنی، سنگلاخی و خشک، لیمو ترش– در مناطق گرو و مرطوب واجد خاکهای شنی، لیمو خارکی بهترین پایه برای مرکبات میباشند.
- << قبلی
- بعدی