كاكتوسها
كاكتوسها از گروه گياهان گوشتي و از رده دولپهايهاي جدا گلبرگ كه سردسته تيره ويژهاي به نام Cactaceae
ميباشند و با تيرههاي ديگر دولپهاي تفاوتهاي كلي دارند. زيرا ساقه اين گياهان بسيار ضخيم و از حالت استوانه خارج و برگها نيز شكل اصلي خود را از دست دادهاند و به صورت خارها و تيغهاي كوچكي در نقاط گوناگون درآمدهاند.
كاكتوسها در زبان فارسي از ديدگاه شكل ساقهها به نامهايي چون: گل مار، زبان مادر شوهر، و ... نيز معروف هستند. زادگاه و رويشگاه آنها قاره آمريكاست و پس از رده اركيدهها، بزرگترين تيره گياهان را پديد آوردهاند.
از نظر گياهشناسي هر گياه وابسته به خانواده كاكتاسه، بايد تمام پنج خصوصيت زير را دارا باشند:
1. آرئولها يا بالشتكهاي خار، بطور ثابت در تمام اعضاء وجود دارند. به جزء در تعداد كمي، آرئول داراي خارها يا موهاي خار مانند ظريف به نام گلوشيد و يا هر دو است.
2. تمام كاكتوسها چندساله هستند.
3. ميوه آنها سته تك خانه است.
4. همگي دولپه هستند.
5. گلبرگهاي گل، در بالاي تخمدان ظاهر ميشوند.
تفاوت بزرگ و پايهاي كاكتوسها از ساير گياهان به سبب توانايي و استواري شگفتانگيز آنها در برابر دگرگونيها و شرايط سخت و نامساعد طبيعي است چرا كه اين گياهان در نامناسبترين و دشوارترين شرايط رشد نموده و براي بقاء نسل و زندگي، پايداري نشان داده و شكلهاي گوناگوني به خود ميگيرند.
كاكتوسها به سبب نداشتن برگ، كار اصلي برگ يعني: فتوسنتز و غذاسازي، تعرق و تعريق را بوسيله ساقههاي خود كه بندبند نيمه گوشتي و داراي سبزينهاند، انجام ميدهند. روي ساقه ها با كوتيكول پوشيده شده كه داراي ماده مومي است. همچنين در گونههاي مختلف پوششي سفيدرنگي، روزنههاي ساقه را ميپوشاند و موجب جلوگيري از تعريق و تعرق زياد ميشود. در شماري از كاكتوسهاي جوان، برگهايي زباني شكل، گوشتي و ضخيم ديده ميشود كه به مرور زمان ميريزند. ولي همواره به سبب روند فرگشتي كاكتوسها و همچنين گذشت زمان، برگها تبديل به خار و تيغ ميگردند.
خارها يكي از ويژگيهاي شناخته شده كاكتوسها به شمار ميروند كه در رنگهاي گوناگون مسئوليت نگاه داشت و حفاظت را برعهده دارند. خارها سبب جذب رطوبت هوا در طول شب و هدايت آب در آوندهاي گياه و از آنجا به ريشهها شده و همچنين كاهش تبخير آب را نيز ياري مينمايد.
بايد دانست همه كاكتوسها خاردار نيستند. پارهاي از گونههاي آنها بدون خارند، شماري ديگر از كاكتوسها نيز داراي خارهاي بلند و قوي ميباشند ولي همگي آنها داراي روزنههاي هوايي كوچكي (استومات) روي سطح پوست گياه (اپيدرم) ميباشند و اندامهاي آنها براي كم كردن سطح تبخير، كوچك و فلسدار ميگردند.
همگي سطح ساقه كاكتوسها از برآمدگيهاي نرم پوشيده شده و به نام آرئول كه خود يكي از نشانههاي شناسايي خانواده كاكتوسها ميباشد.
آنچه كاكتوسها را از ساير گياهان گوشتي جدا ميسازد وجود دسته تارهاي آرئول در روي ساقه آنهاست كه در بيشتر كاكتوسها به روشني ديده ميشود. آرئولها، سرچشمه و زير ساخت همگي شاخهها و خارهاي گياه ميباشد. روي آرئولها مقدار زيادي ماده اسيدي گلوشيد قرار دارد.
در كاكتوسهاي خاردار، هر خار از ميان گروهي از آرئولها، بيرون ميآيد. ساقههاي آنها ضخيم و گوشتي و محل انباشت و نگاه داشت مقدار زيادي آب در بافتها بوده، همچنين عمل كربنگيري در ساقهها انجام ميگيرد.
گلهاي كاكتوس بسيار چشمگير، عموما درخشان و بزرگ هستند ولي عمري بسيار كوتاه دارند. گلها عموما منفرد، منظم و كامل هستند. شمار كاسبرگها، گلبرگها، پرچمهاي آنها زياد و رويهمرفته بر روي يك خط مارپيچي جاي دارند و در بيشتر موارد همگي مراحل تبديل كاسبرگها به گلبرگها در آنها به خوبي مشهود است.
چهار تا هشت برچه دارند كه بر روي هم تخمداني يك خانه با تخمكهاي فراوان با تمكن جانبي را پديد ميآورند. اندازه گل تا حدود زيادي بستگي به جنس و گونههاي مختلف دارد. دوره گلدهي پارهاي از جنسها، مانند ماميلاريا، لوبيويا، اپيفيلوم و اكينوكاكتوس در دوسالگي و يا دوسال پس از قلمهزدن ميباشد ولي در سرئوسها اين دوره بسيار طولانيتر ميباشد.
ريشه كاكتوسها سطحي ولي تا اندازهاي نيرومند و گستردهاند. پارهاي ريشهها غدهاي و برخي داراي ريشههاي ژرف ميباشند. پرزها و كركهاي سطحي كاكتوس نيز در جلوگيري از تابش آفتاب سوزان و تند كوه در ارتفاعات و همچنين جذب پرتوهاي فرابنفش، احتمال سوختگي را از ميان برده و به ويژه در نگهداري رطوبت بسيار كارساز هستند.
كاكتوسها همواره گياهاني كم نياز، گرما دوست، روشنايي پسند، بردبار، سازگار به گرما، خشكي و كم آبي و استوار در برابر دگرگونيهاي آب و هوايي، پارهاي ديگر در برابر دمايي تا چندين درجه سانتيگراد زير صفر ايستادگي نشان ميدهند مانند (كوريفانتا و يا انواع اپونتيا)
كاكتوسها به سبب ساختار ويژه و اندامهاي گوشتي و آبدار در برابر دگرگونيهاي محيطي پايداري بيشتري نشان
ميدهند. ضخامت اپيدرم، كم شدن سطح گياه به علت عدم وجود برگ، كم شدن تعداد روزنهها (استوماتها) برخي از آنها ماهها بدون هيچگونه مراقبت و نگهداري به رشد و نمو خود ادامه خواهند داد.
كاكتوسها گياهاني نور پسند و بيشتر آنها در آفتاب كامل رشد خوبي خواهند داشت و به سبب انباشت و ذخيره آب در ساقه و تنههاي خود نسبت به خشكي و گرما پايداري نشان داده و از همين رو گياهاني مناسب براي نگهداري درون خانهها به شمار ميآيند. هرگاه كاكتوسها را در هواي آزاد نگهداري نمائيم شادابي و سلامت آنها بيشترميشود. كاكتوسهاي پوشيده از خار، مانند انواع فروكاكتوسها و اكينوگرازوني، چنانچه در فضاي آزاد و بيرون از گلخانه نگهداري شوند با برخورداري از آفتاب به مرور زمان بسيار زيباتر و همچنين در برابر گزند بيماريها و آفات استوارتر ميگردند.
در جنسهايي مثل فروكاكتوس، خارها به رنگهايي تند و درخشان درآمده و همراه آن قطر و كشيدگي خارها نيز بيشتر ميگردد. در جنسهايي مثل ماميلاريا، پرورش در هواي آزاد موجب ميگردد كه رنگ گلها درخشانتر شده و گياه نيز بزرگتر گردد.
در شهرهايي مانند آب و هواي تهران، گونه آگاو آمريكايي و گونههايي از اپونتياها را ميتوان در فضاي آزاد كشت نمود. اين گونهها برابر سرماي پايين تر از C◦4- نيز پايدار بوده و بارش برف هم براي آنها دشواري زيادي ايجاد نميكند.
تفاوت كاكتوسها با گياهان گوشتي
در بيشتر موارد، چنين پنداشته ميشود كه هر گياهي با اندامهاي گوشتي، كاكتوس ميباشد. در صورتي كه اين گونه نيست، البته همگي كاكتوسها داراي اندامهاي آبدار و گوشتي هستند ولي بايد دانست همه گياهان گوشتي كاكتوس نيستند. افزون بر كاكتوسها، گياهان ديگري كه از تيرههاي كاكتوسها نيستند داراي برگها و اندامهاي آبدار و گوشتي ميباشند. مانند: شيرسگ، صبرزرد آكمهآ، آگاو، ناز، چه از تيره كاكتوسها و يا ديگر تيرههاي نامبرده، با اندامهاي گوناگون خود مانند برگها، ساقههاي هوايي يا زيرزميني، ريشه و ... توانايي آن را دارند كه بيش از اندازه معمول آب و مواد كاني را جذب و در بافتها و ياختههاي خود انباشت سازند. بيشتر اين گياهان بومي نواحي خشك و گرم هستند و خود را با محيط زندگي سازگار نموده و در برابر شرايط نامساعد محيطي مانند: كم آبي و خشكي، بردباري شگفت انگيزي از خود نشان ميدهند.
كاكتوسها در بافتهاي دروني خود، فرورفتگيهايي كوچك به نام آرئول (مناطقي بر روي ساقه يا شاخه كاكتوسها كه جاي توليد گلها و خارها ميباشد.) و به شكل چين خورده و بالشتك مانند هستند. اجتماع خارها بيشتر به گونه رديفي در روي آرئول و گاهي نيز خود آرئولها، بدون ترتيب پخش گرديدهاند در حاليكه در ديگر گياهان گوشتي خاردار، تيغها يا خارها منفرد بوده و كمتر به صورت مجتمع يا پديدار ميگردند. اندازه آبي كه كاكتوسها درون بافتهاي خود انباشته ميكنند، بسيار زياد و با اندك خراش يا زخمي در سطح آنها، شيره نباتي با آب اضافي آنها قطره قطره بيرون ميچكد. به جزء چند مورد استثنايي، بيشتر كاكتوسها برگ واقعي ندارند و ساقه آنها ضخيم و شاخهها گوشتي گرديده و به شكلهايي گرد، دگمهاي، برجسته، قلوه سنگ، راكتي شكل و مانند آنها ديده ميشود همچنين خار كاكتوسها كه كم و بيش، هميشه وجود دارد، داراي اشكال، اندازهها و رنگ هاي متفاوت ميباشد.
- قبلی
- بعدی >>