عدس گیاهی است که مصرف آن به قبل از میلاد بر می گردد. همچنانکه دانشمندان معروف یونانی مانند تئوفراست و دیسکورید در مورد آن نوشته اند و آنرا به یونانی phakos نام نهاده اند. مصریان در حدود سال 1085 قبل از میلاد نیز به عدس اشاره کرده اند و نوشته شده است که با چوب درخت سدر مبادله شده است و به عنوان هدایایی برای خدایان توسط مردم پیش کش می گردیده است. عدس گیاهی است علفی، یکساله با ساقه های کوتاه، تا حدی منشعب و به رنگ سبز روشن، ارتفاع آن بین 15 تا 75 سانتی متر متغیر است. اکثر تیپ های گیاه ارتفاعی بین 25 تا 40 سانتی متر دارند، بسته به ژنوتیپ گیاه و تا حدی محیط رویش آن، گیاه بصورت بوته ای کوتاه، نیمه ایستاده یا ایستاده رشد می کند در شرایط محیطی مطلوب، عدس سریع رشد کرده و چرخه زندگی خود را طی 3 الی 4 ماه کامل می کند.ولی در شرایط نامطلوب این مدت یکی الی دو ماه بیشتر خواهد شد گیاه دارای یک ریشه اصلی و تعدادی ریشه های فیبری جانبی می باشد. ساقه گیاه نازک، چهارگوش و در زوایا دارای نوارهای برجسته است بطور کلی ساقه آن علفی و ضعیف است با پپیشرفت رشد گیاه بخش پائینی ساقه چوبی می شود. ارتفاع گیاه نیز بشدت تحت تأثیر محیط است.
نحوه آماده سازی زمین :

به نوع خاک وسیستم کاشت بستگی دارد. هدف از شخم تهیه بستری نرم، فشرده و فارغ از علف هرز است که ضمن افزایش سرعت جوانه زنی مقدار بیشتری آب در خود نگه می دارد : و در مناطق با رطوبت کم آماده سازی زمین در خاکهای سبک به حداقل خود می رسد و برای آماده کردن زمین از در خیشهای بدون برگردان استفاده می کنند تا حداقل رطوبت اتلاف شود. در منطقه مدیترانه ای عرب آسیا آماده سازی بستر بذر با حداقل عملیات انجام میشود ومعمولاً از خیش های پنجه غرب استفاده می کنند.
زمین 1 یا حداکثر 2 مرتبه شخم می خورد که نوبت دوم به منظور پوشاندن بذر است. بذرهای عدس به میزان زیادی آب جذب می کنند که حدود 100 درصد وزن خشک بذرها و در مدت 24 تا 32 ساعت می باشد. زمانیکه مقدار رطوبت به این حد رسید جوانه زنی شروع می شود. پسابیدگی بذرها توانایی جوانه زنی آنها را کاهش می دهد. دمای مطلوب جوانه زنی بین 15 تا 25 درجه سانتی گراد بوده و دراین دما گیاه ظرف 5 تا 6 روز جوانه می زند. با کاهش دما سرعت جوانه زنی کم شده و در دمای کمتر از 5 درجه سانتی گراد حدود 25 تا 30 روز طول می کشد. کاشت در عمق 4 تا 5 سانتی متری کافی است و افزایش وزن خشک و جوانه زنی مطمئن تر خواهد بود. تأخیر در جوانه زنی به علت کاشت عمیق چنانچه در درجه حرارت کم باشد افزایش می یابد. کاشت مکانیزه عدس توسط بذرکار غلات انجام می شود. کشت دست پاش آن با عدم سبز شدن محصول یکنواخت همراه است. کاشت به صورت هیرم کاری در خاکهای با بافت سنگین که سله می بندند یا در زمینهای غیر مسطح که احتمال غرقاب شدن وجود دارد دارای مزیت است. تاریخ کاشت اثرات قابل ملاحظه ای بر عملکرد عدس دارد زیرا تغییر در تاریخ کاشت منجر به تغییر شرایط محیط گیاه در طی رشد می شود. تاریخ کاشت مطلوب گیاه از محلی به محل دیگر و گاهی از ژنوتیپی به ژنوتیپ دیگر فرق می کند. تاریخ کاشت مناسب در دشتهای شمالی و مرکزی هند اواسط آبان تا اواسط آذر است در هیمالیا که زمستان طولانی تر و رطوبت بیشتر است کاشت عدس بطور مطلوب تا اواخر آذرماه نیز امکان پذیر است. در ارتفاعات پائین منطقه غرب آسیا کاشت در اوایل زمستان محصول بهتری نسبت به کاشت در اواخر زمستان یا بهار دارد در ارتفاعات بالای مناطقی از ایران تاریخ کاشت مناسب. اوایل بهار است البته با تأخیر در کاشت در این مناطق عملکرد کاهش می یابد ولی مقدار پروتئین اضافه می شود.
کاشت

در شبه قاره هند که بزرگترین تولید کننده عدس در دنیا می باشد، گیاه را در طی فصل زمستان در خاکهایی که رطوبت حاصل از بارانهای موسمی را در خود ذخیره کرده اند، می کارند.
در ارتفاعات پائین کشورهای مدیترانه ای گیاه را طی زمستانهای مرطوب می کارند. در ارتفاعات بالا در ترکیه و ایران گیاه را بصورت بهاره در خاکهایی که در طی زمستان رطوبت ذخیره کرده اند می کارند.
لازم به ذکر است در بعضی مناطق عدس در تناوب یکساله با غلات مخصوصاًَ پس از برنج به عنوان کود سبز کاشته می شود و یا بصورت کشت درهم اغلب با جو، خردل، نیشکر پائیزه یا کرچک کاشته می شود عدس سازگاری زیادی به انواع خاکها نشان می دهد و می توان در خاکهای رسی سنگین تا شن لومی آن را کاشت عدس در خاکهای با حاصلخیزی متوسط تا کم نیز واکنش خوبی نشان می دهد. عدس را در خاکهای با PH حدود 5/5 تا 9 می توان کاشت. البته بسیاری از ژنوتیپهای عدس به شوری خاک حساس هستند هر چند مقاومت به شوری در عدس بیشتر از لوبیا سبز، سویا و لوبیا چشم بلبلی و کمتر از بسیاری از غلات مانند نخود، خلرو باقلا می باشد.
تراکم:

واکنش عدس به تراکم کاشت متفاوت بوده و به شرایط محیطی رشد گیاه و ژنوتیپ آن بستگی دارد. معمولاً بالاترین محصول با تراکم 300 الی 450 بذر در هر متر مربع بدست آمده است مطالعات روی تراکم و مقدار بذر جهت کاشت نشان داده است که در شرایط هندوستان برای عدسهای بذر ریز 60 الی 80 کیلوگرم در هکتار و انواع بذر درشت 120 الی 160 کیلوگرم درهکتار توصیه شده است.

کود:

محصول عدس به میزان 2 تن در هکتار نیاز به 100 کیلوگرم ازت 28 کیلوگرم و P2O5 و 78 کیلوگرم K2O دارد.
در شرایط همزیستی خوب گیاه با باکتری حدود 85 درصد نیاز گیاه به ازت برطرف می شود. لذا اضافه کردن ازت به خاک تأثیری بر افزایش عملکرد نخواهد داشت البته در خاکهای شنی که دارای مقدار کمی ماده آلی باشند افزایش 15 الی 25 کیلوگرم ازت در هکتار عملکرد را افزایش می دهد. در پاکستان در هر هکتار حدود 15 الی 20 تن کود حیوانی توصیه شده است حتی اگر در سیستمهای کشت مضاعف به گیاه اول کود حیوانی داده شده باشد کود حیوانی اثرات خوبی بر عدس ( گیاه دوم) خواهد داشت. نسبت به مقدار فسفر موجود در خاک حدود 10 تا 40 کیلوگرم فسفر در هکتار باید مصرف کرد. بطور کلی در سالهای کم باران واکنش به فسفر بیشتر است و بین واکنش عدس به فسفر و مقدار بارندگی یک رابطه خطی معکوس وجود دارد، کاهش گوگرد قابل دسترس در خاک محصول عدس را کاهش می دهد هنگامی که کود فسفر به صورت سوپر فسفات استفاده شود نیازی به اضافه کردن گوگرد نیست لیکن اگر فسفر به صورت سوپر فسفات وپلی فسفات باشد مصرف گوگرد دارای فواید اثبات شده ای خواهد بود عدس حساسیت زیادی به کمبود روی نشان می دهد لذا با مشاهده اولین علائم کمبود بایستی 10 تا 15 کیلوگرم سولفات روی در خاک یا 5 کیلوگرم سولفات روی به شکل محلول پاشی در شاخ و برگ استفاده کرد.

آبیاری:

عدس از نظر نیاز به رطوبت مشابه غلات است و بسته به نوع واریته و محل رویش نسبت به تعریق گیاه فرق خواهد کرد.
بحرانی ترین مرحله نیاز گیاه به آب در زمان گل دهی می باشد. عدس به آبیاری بیش از اندازه نیز حساس است در خاکهای سنگین با نفوذپذیری کم و مزارع غیر مسطح غرقابی عملکرد کاهش می یابد.

داشت

مبارزه با بیماریها و علفهای هرز در مراقبت و نگهداری گیاه اهمیت بسزائی دارد:
علفهای هرز: به استثنای علفهای هرز انگل، عدس دارای علف هرز بخصوصی نیست. با توجه به اینکه این گیاه با غلات در تناوب است علفهای هرز همان فصل کاشت را می توان در مزارع عدس مشاهده کرد. از جمله علفهای هرز می توان از نوعی شیر پنیر که از نظر اندازه ظاهر، زمان رسیدگی شبیه عدس می باشد. یولاف و گل جالیز Pranodon dactylon از دیگر علفهای هرز می باشد. علفهای هر چند ساله آلودگی کمتری در مزارع عدس ایجاد می کنند. که میتوان از این گروه قیاق پیچک sorghum halepense و پنجه مرغی را نام برد Cynodon dactylon
برای کنترل مکانیکی علفهای هرز زمین را شخم می زنند و تاریخ انجام شخم از نظر اهمیت همسان با نوع شخم است. اگر امکان آماده سازی بستر بذر پس از شروع اولین باران وجود داشته باشد با شخم میتوان بخشی از توده تولیدی علفهای هرز را ازبین برد. این روش در صورت عدم دسترسی به دیگر روشهای کنترل علفهای هرز مفید است و در صورت امکان استفاده از روشهای دیگر. این روش مکانیکی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. برای مبارزه شیمیایی میتوان از علف کشهای:
1- تری بونیل ( که قبل از سبز شدن در عدس برای کنترل علفهای هرز پهن برگ به میزان 5/1 تا 2 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود.2- مالوران مثل مورد بالا بوده وبه مقدار 1 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود.برای کنترل علف های هرز برگ باریک از علف کشهای (1) پرونامید که قبل از سبز شدن به مقدار 5/. کیلوگرم در هکتار بر علیه بسیاری از علفهای هرز باریک برگ کارآئی دارد. (2) متوآلاکلر شبیه مورد بالا به مقدار 1 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود.(3) دیلکوفوپ متیل موثرترین علف کشی است که بصورت انتخابی علفهای هرز برگ باریک را از بین می برد. هنگامی که قبل از سبز شدن عدس و در مرحله 2 تا 3 برگی علفهای هرز استفاده شود. یولاف وحشی، علف چاودار و تا حدی کمتر علف قناری توسط این علف کش کنترل میشود.

بیماریها و آفات:

بیماریها: از بیماریهای عدس میتوان از موارد زیر نام برد:
(1) پژمردگی آوند ( پژمردگی حقیقی) افزایش درجه حرارت منجربه تشدید بیماری می شود عامل قارچ fusarium axysporum که علائم آن کوتولگی، کوچک شدن برگ، آویختگی برگ و بالاخره مرگ است. استفاده از منگز و روی در خاک یا خیس کردن بذر قبل از کاشت منجربه کاهش بیماری می شود.
(2) پوسیدگی یقه عامل آن قارچ Corticium rolfsii می باشد. برگ گیاه پژمرده و رنگ پریده است که ضدعفونی بذر باتیرام براسیکول به میزان در 5/2 گرم در هر کیلوگرم بذر مفید است از دیگر بیماریها:
پوسیدگی ریشه، بیماری زنگ، سفیدک پودری، سفیدک دروعین، آنتراکنوز و بیماری های ویروسی می باشد.
آفات: از آفات می توان شته ها، کنه ها، سرخوطومی ها، سوسکهای انباری و مگسهای Phytomyza hortieal را می توان نام برد که به عدس حمله می کنند در این بین کنه ها بیشترین خسارت را وارد می کنند سوسکهای انباری تا 80 درصد بذرهای انبار شده را مورد حمله قرار می دهند.

برداشت

برداشت عدس هم دستی و هم به وسیله ماشین انجام می‌گیرد.
برداشت پیش از موعد باعث چروکیدگی بذر می شود. زیرا بذرها بطورکلی پر نشده بوده اند. حال آنکه تأخیر در برداشت باعث ریزش غلافها و کاهش محصول می شود. بقایای گیاه، کاه و کلش و غلافها منبع غذایی با ارزشی برای دام به شمار می روند. مرحله مناسب کشیدن یا بریدن گیاه با دست هنگامی است که رطوبت بذرها حدود 30 درصد باشد و این رطوبت باید برای بکارگیری ماشین ( کمباین) باید 12 تا 14 درصد باشد.

منبع: اخبار روستا