نام علمی : Rosa hybrida
نام انگلیسی : Rose
گل رز بعنوان ملکه گلها از زمان عهد باستان مورد توجه بشر بوده است. در آن موقع استفاده های داروئی آن بیشتر مورد توجه بوده ولی بتدریج کشت و کار آن در باغها گسترش یافت. علاقه و اشتیاق انسان به داشتن این گل در تمام فصول سال باعث گردید تا تولید آن در گلخانه انجام گیرد. در حال حاضر گل رز یکی از محبوبترین گلهای جهان است و از لحاظ میزان تولید در صدر قرار دارد.

صفات مورد پسند گل رز در بازارهای جهانی عبارت است از:

1ـ شاخه بلند و محکم که توانایی نگهداری استوار گل را داشته باشد.

2ـ اندازه و رنگ مناسب گل که مختص رقم مورد نظر است.

3ـ یکنواختی در مرحله برداشت گلها
4ـ عاری بودن گلها از انواع رنگ پریدگی، سوختگی، آفات و بیماریها
5ـ یکنواختی در اندازه شاخه ها
6ـ اندازه، کیفیت، ظاهر مناسب مختص رقم

کشورهای عمده تولیدکننده این گل عبارتند از : ایالات متحده آمریکا، هلند، انگلستان، کلمبیا،اکوادور، کنیا، آفریقای جنوبی، هندوستان و 000 لازم به ذکر است که تولید در برخی از کشورهای آمریکایی و آفریقایی با سرعت رو به افزایش است، هر چند که تقریباً تمامی کشورهای دنیا بسته بهتانسیل خود تولید گل رز را نیز کم و زیاد در برنامه های خود دارند.. تولید گل رز در ایران بیشتر به استانهای تهران، مرکزی،اصفهان و خوزستان محدود شده است.
همچنین کشورهای اروپایی، آمریکا، کشورهای آسیای میانه وژاپن از عمده وارد کنندگان گل رز به شمار می روند.

مشخصات گیاهشناسی :

گل رز متعلق به خانواده گل سرخیان است. این گیاهان در بخشهای وسیعی از کره زمین پراکنده هستند و از لحاظ نحوه رشد و شکل بوته و تولید گل به انواع رزهای مینیاتوری، پاسیویی، هیبرید چای، فلورینبدا، درختچه ای، بالا رو و رونده تقسیم می شوند.
جنس رز دارای 120 گونه می باشد که از مناطق سرد شمالی تا مناطق نیمه گرمسیری پراکنده است. در تولید رزهای بریدنی گلخانه های از ارقام هیبرید چای و فلورینبدا که تولید گل انتهایی می کنند، استفاده می شود. گلهای شاخه بریده را به سه دسته اصلی تقسیم می کنند.
1- hybrid tea: به رزهای تک شاخه ای که قطر گل 9 سانتیمتر یا بیشتر باشد.
2- sweet hearts : به رزهایی گفته می شود که قطر گل کمتر از 9 سانتیمتر باشد
3- رزهای اسپری: حداقل 3 غنچه روی یک شاخه باشد.
در بررسی روند رشد این گروهها در هلند مشخص شده کههیبرید چای در سال 2000 نسبت به 1999 حدود2 درصد افزایش داشت. اما سطح ارقام sweet hearts روبه کاهش است ولی با این وجود برخی ارقام رشد خوبی دارند(Sacha و(Escimo. رزهای اسپری نیز کمتر از 3 درصد تولیدات هلند را در بر می گیرند.

گل رز در تمامی رنگها دیده می شود و در این مورد تنها یک استثناء وجود دارد و آن نبود رزهای آبی است. در انواعی که تولید گل انتهایی می کنند (هیبرید چای، فلورینبدا، پاسیویی، مینیاتوری) هر ساله شاخه های جدید از جوانه های سال قبل رشد می کنند و بعد از تولید گل در انتهای شاخه، رشد آن متوقف می شودو شاخه های جدید دوباره از جوانه های زیرگل تولید می شود که بسته به رقم و شرایط آب و هوایی ممکن است تولید گل بکند یا نکند. برخی از ارقام گل رز دائم گل هستند و گل دهی در آنها در بیشتر مواقع سال انجام می گیرد ولی بیشتر ارقام در هوای خنک بهار و پاییز گل دار می شوند. رزهای گلخانه ای در تمام طول سال قادر به تولید گل هستند و تنها باید شرایط رشدی مناسب برای آنها فراهم گردد.


مسائل فنی کشت رز
بسیاری از ارقام رز به دلیل داشتن خصوصیاتی همچون زیبائی، دوام، فرم گل و شاخساره برای استفاده بعنوان گل بریده مناسبند و از ارقام آن بطور ویژه در شرایط مناسب برای برداشت و مصرف بعنوان گل شاخه بریده استفاده می شوند. گلهای شاخه بریده رز به دلیل زیبائی و تنوع سالهاست که در صدر تجارت جهانی گل و گیاه قرار دارد و شاید گلفروشی را در جهان پیدا نکنید که در میان گلهای فروشی خود گل رز را نداشته باشد. از ارقام هیبرید چای برای تولید گل بریده استفاده می کنند. با در اختیار داشتن گلخانه مناسب امکان تولید آن در تمام طول سال فراهم است این گیاه چند ساله بوده و تا 6 سال امکان بهره برداری اقتصادی از آن فراهم است. برای تولید گل شاخه ای معمولاً تعداد 7 بوته درمترمربع کشت می شود و پس از 3 تا 5 ماه از کشت گیاهچه ای پیوندی(stentling) به بهره برداری می رسد. بوته های مادری وارداتی معمولا پیوندی بوده و به دو روشپیوند می شوند یکی به صورت پیوند شکمی که در گیاهان رز نیم ساله( Half year ) که گیاه به صورت ریشه لختبه فروش می رسد انجام می شود و دوم به روش پیوند نیمانیم عمل پیوند انجام می شوند که گیهان حاصله استنت لینگ وروش پیوند استنتینگ نام دارد.

کشت و تولید رزهای گلخانه ای :
رزهای گلخانه ای گیاهان چند ساله ای هستند که عمر مفید آنها برای تولید گل 6 تا 10 سال است. به این خاطر در انتخاب رقم و آماده کردن خاک و بستر تولید باید دقت کافی کرد، چون اصلاح و تعویض آنها در طول تولید هزینه دار خواهد بود.


ازدیاد :

ازدیاد رزهای گلخانه ای بیشتر از طریق قلمه شاخه است. برای تهیه قلمه گیاهان مادری در شرایط مناسب پرورش داده می شود. تهیه قلمه بعد از بالغ شدن شاخه ها و رسیدن برگها به اندازه نهایی انجام می گیرد. بخاطر اینکه گیاهان مادری در داخل گلخانه در تمام طول سال در حال رشد دائم ستند، بنابراین می توان در تمام طول سال از آن قلمه های برگدار تهیه کرد. قلمه ها با یک تا سه گره برداشت شده و تنها برگ انتهایی نگه داشته می شود و برگ های تحتانی حذف می شود. ته قلمه ها را می توان برای ریشه زائی بهتر با پودرهای حاوی هورمون تیمار کرد. قلمه ها را سپس در داخل بستر ریشه زائی قرار می دهند که معمولاً از ماسه، پرلیت با یپت ماس و یا ترکیبی از آنها می باشد. پرلیت با اندازه دانه های متوسط بستر ریشه زائی قابل دسترس و مناسبی است. دمای بین 25 ـ 21 درجه سانتیگرد در محیط بستر (اطراف ریشه ها) باعث ریشه زایی بهتر قلمه ها خواهد شد.
اکنون بیشتر تولیدکنندگان رزهای گلخانه ای در جهان از ارقام پیوند شده بر روی پایه های مناسب استفاده می کنند، پایه Rosa manetti در کشور آمریکا و پایه های R. canina و R. indica در کشورهای اروپایی مرسوم است.
در کانینا در شرایط نور کم وسرما پایه به حالت رکود می رود، پایه های مولتی فلورا نیز قوی بوده و خواب زمستانه ندارند. پایه های مانتی نیز رکود زمستانه نداشته و در آمریکا زیاد استفاده می شود.
از دلایل پیوند متوان به موارد زیر اشاره کرد: رشد و نمو بهتر پیوندک و افزایش قدرت رشد، تحمل اسیدیته و شوری خاک، تحمل رطوبت نسبی خاک و محیط، مقاومت به آفات و بیماریها، افزایش عمر و دوره زندگی گیاه، سازگاری با شرایط محیطی، مقاومت به سرمای زمستانه

کاشت :
تولید رزهای گلخانه ای در بسترهای خاکی و یا غیر خاکی انجام می گیرد. بسترهای خاکی هزینه اولیه پایینی داشته و نیاز به مدیریت دقیق ندارند در صورتیکه بسترهای غیر خاکی (هیدروپونیک) هزینه احداث بالا تری داشته احتیاج به مدیریت دقیق و کنترل دائمی دارند. در صورت سرمایه گذاری دائمی و بالا، بهتر است از بسترهای غیرخاکی استفاده گردد.
در اینجا بسترهای خاکی معرفی می گردد. اندازه بسترهای کاشت به عرض 120 ـ 100 سانتیمتر و به طول حدود 35 متر انتخاب می شود. عرض مسیر و راهرو ها 80 سانتیمتر، بهتر است بستر کاشت از نوع مرتفع انتخاب شود. در این حالت بسترها به ارتفاع حدود 40 سانتیمتر بالای سطح زمین با خاک مرغوب پر می شوند و 30 سانتیمتر آن داخل زمین قرار می گیرد. بطوریکه عمق بستر حداقل 70 سانتیمتر باشد. خاک مناسب ترکیبی است از 60 درصد خاک لومی با 40 درصد مواد افزودنی مثل پیت، ماسه، پوسته بذر، پوست درختان، تراشه چوب، خاک اره، کود دامی کاملاً پوسیده که موجب اصلاح فیزیک خاک می گردد. PH بین 5/5 تا 6 محیط مناسبی برای رزهای گلخانه ای است.
در هر بستر 5 ردیف با فاصله 25 سانتی متر از همدیگر در نظر می گیرند که ردیف وسط حذف و به جای آن سیستم آبیاری قرار می گیرد یعنی در واقع کشت چهار ردیفه می شود. همچنین در روشهای رایجتر از دو ردیف بجای چهار ردیف استفاده می کنند که در صورت عدم وجود سیستم گرمایی مناسب جهت بهبود تهویه، بسترهای کشت 2 ردیفی توصیه می شود.

تغذیه :

در زمان کاشت گیاه از کود دهی زیاد باید خود داری کرد. کود بصورت محلول در آب در اختیار گیاه قرار می گیرد. ازت، پتاسیم، منیزیم و آهن بطور منظم در محلول کودی استفاده می شود، در صورتیکه بر، مس، منگنز، مولیبدن بطوردوره ای به محلول کودی افزوده می شود. نسبتهای کودی ppm 195: 30: 220 (N:P:K) برای کود دهی رزهای گلخانه ای مناسب می باشد.

شرایط آب و هوایی مورد نیاز کشت
1 ـ دما
از عوامل بسیار مهم در پرورش رز بوده و رابطه نزدیکی با شدت نور دارد. گیاه بایستی از شرایط دمایی مناسب برای رشد و نمو برخوردار باشد. ارقام و واریته های طبلیعی وقدیمی این گیاه بایستی حداقل به مدت یکماه تحت شرایط رفع نیازدمایی در دمای پایین زیر 10 درجه سانتیگراد قرار گیرد. که این نیاز در رزهای شاخه بریدنی جدید وجود ندارد

در زمینه دما حداقل درجه حرارت تحمل گیاه صفر و حداکثر 35 درجه سانتیگراد است. درخصوص تفاوت درجه حرارت شب و روز بهترین تفاوت مربوط به 6 تا 10 درجه است
دمای انتخابی برای رزهای گلخانه ای با توجه به شدت نور و موقع سال متفاوت است. بطور کلی دمای گلخانه را در شب 16 تا 17 درجه سانتیگراد، در روزهای کم آفتاب 21 درجه سانتیگراد و در روزهای با آفتاب زیاد 26 تا 27 درجه سانتیگراد انتخاب می کنند. در این شرایط دمایی گلها بعد از حدود 48 ـ 40 روز آماده برداشت می شوند. دمای حداقل خاک 15 درجه است که نبایستی از این دما کمتر شود
2ـ نور
نور نیز از فاکتورهای محیطی مهم د رتولید رز است. گیاه رز به شدت های بالای نور احتیاج دارد. به این خاطر بهترین گلخانه از لحاظ پوشش، گلخانه های شیشه ای است. البته شدت نورهای خیلی زیاد علاوه بر افزایش دمای گلخانه بر روی کیفیت و رنگ گلها تاثیر منفی دارد. البته میزان شدت نور به رقم و درجه حرارت بستگی دارد. در کشورهای مثل هلند گاهاً به دلیل کمی شدت نور در زمستان از نورهای مصنوعی نیز برای برخی واریته استفاده می کنند. ولی در ایران بعلت آفتاب فراوان در اکثر استانها نیازی به این کار نیست. معمولاً میزان نور مناسب بین 30 تا 55 هزار لوکس متغییر است. ولی در ایران بعلت آفتاب فراوان در اکثر استانها نیازی به این کار نیست.
3ـ رطوبت نسبی
رطوبت نسبی همان رطوبت است که در هوای اطراف گیاه و محیط گلخانه وجود دارد. این میزان رطوبت که با رطوبت سنج قابل اندازه گیری است در حدود 60 درصد می باشد. زیادی آن باعث بروز بیماریهای قارچی مثل لکه سیاه، سفیدک می شود و کمبود آن نیز باعث کاهش رشد گیاه و کیفیت محصول می شود.
4- خاک یا بستر
در محیطهای کشت خاکی، خاک می بایستی از نوع سبک لومی شنی یا لومی رسی با حاصلخیزی مناسب باشد. خاک بایستی از تهویه مناسب برخوردار باشد اسیدیته مناسب خاک نیز بین 7-6 می باشد. در کشتهای خاکی، 4-3 تن کود دامی پوسیده را به هر هزار متر مربع اضافه می کنند و بعد از مخلوط یکنواخت اقدام به کشت پایه های رز می کند. در روشی کشت بدون خاک از بسترهایی نظیر پشم سنگ، کوکوپیت یا لیکا و پرلیت استفاده می کنند که بصورت کشت بستری در بسترهایی به عرض حدود 50 سانتیمتر با دو ردیف و به عمق 30 سانتیمتر کشت انجام می شود البته در روش نسبتا مرسومی هم کشت به صورت گلدانی بر روی سکوهایی به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر و در گلدان حاوی مواد بستری به صورت تک بوته یا دو بوته کشت انجام می شود . در هر یک از این روشها مطلوب است گیاه ارتفاع مناسبی برای عمل بندینگ از سطح زمین را داشته باشد.

انواع بسترهای هیدروپونیک
- پیت نارگیل: Coconut Peat = Coir Dust
از فراوری پوست میوه نارگیل حاصل می شودکه مراحل آن به قرار زیر است
تجزیه > درجه بندی > خشک کردن > پرس کردن
CEC متوسط تا زیاد دارد، PH برابر 5/4 تا 9/6 است، پایداری آن عالی است، دانسیته حجمی آن پائین است

پشم سنگ Rock wool
از ذوب کردن صخره های بازالت یا برخی مینرالهای دیگر در دمای 1500 درجه سانتیکراد موادی ساخته میشود که مشابه فیبرهای ریز است.
تهویه آن عالی است، نگهداری رطوبت آن خوب است، CEC این بستر پائین است، PH خنثی تا قلیایی با اثر کم در محیط کشت دارد، پایداری بسیار زیاد بوده ودانسیته آن 264 گرم در لیتراست.

پرلیت Perlite
خاکهای آلومینیو سیلیکاتی هستند که حدود1000 درجه سانتیکراد حرارت دیده اند.خصوصیاتی مشابه ماسه ولی سبک را دارند.
حاوی فلوراید است که در بر خی گیاهان حساس نظیر لیلیوم لونگیفلوروم و دراسنا می تواند خسارتزا باشند، نگهداری آب کم و تهویه عالی دارد که این خاصیت با مصرف بسیار بالای آب و مواد غذایی همراه است و از آن به عنوان بستر مناسبی یاد نمی کنند.CEC خیلی کم وPH تقریبا 5/7 دارد. پایداری بسیار بالا بوده و دانسیته حجمی آن 80 تا 120 گرم بر لیتردارد.

رطوبت خاک

این محصول به رطوبتی متوسط احتیاج دارد. در شرایط کشت خاکی بایستی سطح خاک پای ریشه گیاه بین هر دو آبیاری خشک شود. تنش رطوبتی نیز به گیاه خسارت می زند.

زهکش:
رزها گیاهانی با سیستم ریشه ای عمیق هستند و آب کافی را در عمق نیاز دارند. زهکش در کشت خاکی رز بایستی تا حد ممکن تا عمق 90-100 سانتی متری خوب باشد. در مناطقی با سطح ایستابی بالا نیاز به لوله زهکشی است که اندازه لوله های زهکشی بسته به بافت خاک است و باید طوری طراحی شود که آب اضافی بستر کشت سریع خارج شود. این لوله ها در ایران با قیمت مناسب تولید می شود. در صورت عدم وجود شیب طبیعی برای زهکش آب باید از پمپ استفاده گردد.

تهویه :
تهویه گلخانه جهت کنترل میزان رطوبت، آفات و بیماریها و همچنین تامین دی اکسیدکربن مصرف شده در فرآیند فتوسنتز لازم و ضروری است. در گلخانه های رز از دریچه های سقفی برای تهویه استفاده می شود.

گلخانه مناسب رز :
سیستم تهویه بایستی بتواند دمای داخل گلخانه را کنترل نماید و تعادل بین دما و رطوبت را تامین نماید. در زمان تهویه از باد مستقیم بر روی محصول باید اجتناب شود. دیواره های جانبی گلخانه باید تا ارتفاع محصول باشد. تهویه و کانالهای مربوط به تهویه باید در بالای ارتفاع محصول قرار گیرد.
•در مواقع بارندگی از خیس شدن گیاه خودداری شود و از چکه کردن پوشش گلخانه ممانعت به عمل آید. ارتفاع گلخانه باید مطلوب و نسبتا زیاد باشد (بیش از5/4 متر) یعنی به عبارت دیگر حداقل 2 متر ارتفاع در بالای گیاه وجود داشته باشد. البته به عنوان اصل کلی گلخانه باید حداکثر جذب نور را داشته باشد. گلخانه های بلندتر ، پهنتر و قویتر بهترند. برخلاف گلخانه های ایران که عمدتاً پلاستیکی است در هلند پوشش گلخانه ها عمدتا شیشه بوده ودر سالهای اخیر از پوشش های اکریلیک نیز استفاده می شود. که عیب شیشه آن است که UV-b عبور نموده و باعث سیاهی گلبرگهای ارقام قرمز می شود. گلخانه های مولتی اسپان ازگلخانه های ونلو به دلیل ثبات بیشتر شرایط وحجم بیشتر هوا مطلوبترند.همچنین نورگیری آنها بیشتر و هزینه احداث آنها سبکتر است. لازم به ذکر است که شیشه های مورد استفاده در هلند در قطعات 2/112 در 150 استفاده می شود در حالی که عرض شیشه در گلخانه های ایرانی کمتر و مقدار قاب بیشتر شده و نور گیری را کاهش می دهد. شیب سقف به زاویه تابش و کثیف شدن سقف بستگی دارد که از 27 درجه در ونلو به 24-22 درجه در واید اسپان کاهش یافته است

خواب زمستانه:

در کشت های مزرعه ای، در نقاطی که شرایط نوری پایین حاکم است و هزینه انرژی بالا است برای گیاه خواب زمستانه(رکود) در نظر می گیرند. برگهای رز تا 5 درجه سانتی گراد زیر صفر تحمل سرمایی دارد و این تحمل به نوع رقم، حمله آفات و بیماریها، بلوغ بافت چوبی، رطوبت هوا، دما و ... بستگی دارد. اما در ارقام کنونی دنیا نیاز سرمایی و خواب زمستانه لازم نیست و در تمام طول سال گل می دهد.
رزهای اسپری کمتر از 3 درصد تولیدات هلند را در بر می گیرند.

ارتفاع از سطح دریا:

بهترین ارتفاع از سطح دریا: 1800 تا 3000 متر


میزان آب مورد نیاز :60 متر مکعب در روز در هکتار

Ph مناسب: در سیستم کشت خاکی اسیدیته مناسب بایستی حدود 5/6 باشد و در کشت هیدروپونیک این رقم بین 5/5 تا 6 است
EC مناسب کمتر از 8/1 است این رقم در سیستمهای هیدروپونیک بسته 7/0 است

بندینگ: عمل خمش تعدادی از شاخه های گیاه را می گویند که با هدف افزایش سطح برگ وافزایش میزان نورگیری صورت می گیرد.در این شکل نوع شاخه و روش انجام آن مشخص شده است.

سیستم های کشت:
در کستهای خاکی دو روش وجود دارد که در روش اول در بستری به عرض 120 سانتیمتر 4 ردیف رز می کاشتند که فواصل روی ردیفها حدود 30 سانتیمتر در نظر گرفته می شد در روش دوم گیاه را در دو ردیف به فاصله 40 سانتیمتر از هم می کارند و سعی می کنند که گیاه مادری ارتفاع لازم را برای عمل بندینگ و جلوگیری از رطوبت زیاد بستر داشته باشد.
در کشتهای هیدرو پونیک مرسومترین روش کشت دو ردیفه است که یا در راکوول (پشم سنگ) یا پرلیت و یا کوکوپیت کشت می شود. در کشت راک وول مهم.لا از راک وول نوع اسلاب ( بلوک مکعبی) استفاده می شود و در کشت کوکو پیت از گلدانهای پنج تا 10 لیتری استفاده می شود که در گلدانهای بزرگ دو گیاه در یک گلدان با هم کشت می شود. در این سیستم بایستی از کوکو پیت بوفیرت شده ( کلسیم دهی شده) استفاده شود تا گیاه بتواند رشد بهتری داشته باشد. در روش کشت پرلیت از یک بستر باریک یا کیسه های کشت(Grow bag) استفاده می شود.

برداشت :
روشهای تولید و برداشت رز در گلخانه به دو صورت پیوسته یا دوره ای است. در حالت پیوسته برداشت رزها بطور متوسط هر روز دوبار انجام می گیرد. در صورتیکه در برداشت دوره ای تمام گلها در یک مرحله برداشت می شوند و سپس به گیاهان اجازه داده می شود تا برای مرحله بعدی تولید گل بکنند. گلها زمانی که یک تا دو گلبرگ شروع به تا خوردن می کنند، برداشت می شوند. از نظر عمر گلدانی، در مرحله ای که 21-40 % غنچه باز شده باشد(مرحله سوم) طول عمر طولانی تری نسبت به مرحله ای که 1-5 % غنچه باز شود (مرحله یک) در پی خواهد داشت.
محل قطع شاخه برای برداشت گل بالای اولین برگ پنج برگچه ای از پایین شاخه است. در فصل زمستان محل برش بالای دومین برگ پنج برگچه ای انتخاب می شود.

تیمار بعد از برداشت :

بعد از برداشت گلها یا به انبار سرد منتقل می شوند و یا بلافاصله به بازارهای نزدیک حمل می شوند در صورت انتقال به انبار سرد در دمای 0 تا 10 درجه سانتیگراد (بمدت 1 تا 2 روز) قرار داده می شوند. در غیر این صورت ته شاخه ها در داخل آب ولرم ( 23 تا 25 درجه سانتیگراد) محتوی مواد دوام بخش گل قرار داده می شوند. بهتر است رطوبت نسبی محیط بالا و در حد 80 درصد باشد.

عوارض، آفات و بیماریها :
تغییرات شرایط گلخانه مثل تغییرات شدید در دما، کاهش نور و نوسانات رطوبتی می تواند موجب بدشکلی گلها و کاهش بازار پسندی آنها گردد. لذا کنترل گلخانه و نگهداری آن در شرایط مناسب لازم و ضروری است. کنه ها، تریپس ها و شته ها از مهمترین آفات رزهای گلخانه ای به شمار می روند. سفیدک سطحی و کپک خاکستری نیز در شرایطی که بوته ها مرطوب می شوند و دما کمی پایین می آید، در صورت عدم توجه و مراقبت به سرعت گسترش می یابد.

منبع: اخبار روستا